ქორთული ნინა

ქორთული ნინა ქართული ენა
გოფაჩილი რე	საქორთუო
მორაგადეეფიშ მუდანობა	5 მილიონი
ლინგვისტური კლასიფიკაცია	ქართველური ნინეფი ქორთ-ზანური ნინეფი ქორთული ნინა
ჭარალუაშ სისტემა	ქორთული ჭარალუა
ნინაშ კოდეფი	kat
რუკა

ქორთული ნინა (ქორთ. ქართული ენა) — ქორთუეფიშ ოდაბადური ნინა, საქორთუოშ სახენწჷფო ნინა (აფხაზეთიშ ავტონომიური რესპუბლიკას, ქორთულიშ პარალელურო, სახენწჷფო ნინაშ სტატუსი უღუ აფხაზურ ნინას). ქორთულ ნინაშა 5 მილიონიშ უმოსი კოჩი იჩიებუ.

ქორთული ნინა იბერიულ-კავკასიური ნინეფიშ ფანიაშ ქართველური ნინეფიშ ბუნას ორხველჷ. მენცარეფი თე ბუნას მიოჭარანა ქორთულიშ მონათესე მარგალურ, ლაზურ დო შონურ ნინეფს, ნამუეფსჷთ მუკოტებული აფუნა არქაული პროტოქართველური ნინაშ შანეფი. თე ნინეფიშ მენცარული დოგურაფა დო გჷთოგორუა შელებუანს გინაშქვანს ქორთული ნინაშ გოვითარაფაშ კანონზომიერაფეფიშ დოდგინას დო ქორთული ნინაშ ისტორიაშ დოგურაფას.

ამდღარი ქორთული ნინას რე შქვითი რთინა.

ქორთული ნინას უღუ მუშ ანბანი („მხედრული“), ნამუთ რე „ნუსხურიშ“ გოვითარაფაშ მოღალუ, „ნუსხურ“ რე მეღებული „ასომთავრულშე“ („მრგვლოვანი“). ამდღარი ქორთული ანბანი იკათუანს 33 ასოს, თაურე ხუთი ასო რე ხონარამი.

ქორთული ჭარილობაშ უჯვეშაშ ძეგლო მერჩქინელი რე პალესტინას ძირაფილი „ასომთავრული“ ნაჭარა (ახ. წ. IV ოშწანურა) დო ბოლნისიშ სიონიშ „ასომთავრული“ ნაჭარა (492—493 წწ).

ქორთული ნინაშ გოვითარაფას გჷშმერთუ ჯვეში დო ახალი ქორთული. ჯვეში ქორთული ნინა არქაული ხანაშე მავითაართა ოშწანურაშ ეკონიაშა მოურს დო თე პერიოდეფიშ გარგვალებურს თინა ვარე ართფერამი, გჷშართჷნა „ხანმეტობას“ დო „ჰემეტობას.“

ახალი ქორთული ოლიტერატურე ნინა მოურს მავითაართა ოშწანურაშე. ახალი ქორთული ნინა გერცხუაფილი რე ელახ საქორთუოშ რზენიშ კილოეფშა - ქართლურშა დო კახურშა. ამდღარი ქორთული ოლიტერატურე ნინაშ ნორმეფიშ დოდგინას ფასუგუდვალუ ხანდა გედვეს ილია ჭავჭავაძექ, აკაკი წერეთელქ, იაკობ გოგებაშვილქ, სილოვან ხუნდაძექ დო შხვა ჯოხოშინელი ქორთუ მოხანდეეფქ.

ამდღარ ქორთულ ნინას უღუ არძა ფუნქცია, მუთ ოკო უღუდას პოლივალენტამ ჭარილობამ ნინას. თე ნინაშა ქიმინელი რე დიდარი ლიტერატურა. ქორთული ნინაშა აკოდგინელი რე ბრელი ლერსიკონი.

კილოეფი

ომენცარე ლიტერატურას შხვადოშხვა არზეფი რე ქორთული ნინაშ დიალექტეფიშ კლასიფიკაციაშე.

აკაკი შანიძე გჷშართჷნს ამშვი დიალექტური ბუნას: 1. ფხოური: ხევსურული, მოხეური, თუშური; 2. მთიულურ-ფშაური; 3. ქართლურ-კახური; 4. ბჟადალური ბუნა: იმერული (ჟიმოლენი, შქაშ დო თუდოლენიმერულეფი), გურული დო რაჭული; 5. ობჟათე-ბჟადალური ბუნა: აჭარული დო იმერხეული; 6. ინგილოური.

შოთა ძიძიგური გჷშართჷნს ხუთ დიალექტურ ბუნას: 1. ინგილოური, ფერეიდნური; 2. თუშური, ფშაური, ხევსურული, მთიულური, გვალარაჭული; 3. კახური, ქართლური, მესხური; 4. ჟიმოლენიმერული, თუდოლენრაჭული, თუდოლენიმერული; 5. გურული, აჭარული, იმერხეული.

არნოლდ ჩიქობა ქორთული შურდგჷმილი ჩიებას გვალაშ დო რზენიშ ჩიებათ რთჷნს. გვალაშ კილოეფი რე: ხევსურული, თუშური, ფშაური, მთიულური (გუდამაყრული), მოხეური, რაჭული. რზენიშ კილოეფი რე: ქართლური (მესხურ-ჯავახურით), კახური (ქიზიყურით, ინგილოურით დო ფერეიდნურით), იმერული (ლეჩხუმურამო), გურული, აჭარული, იმერხეული.

გივი ნებიერიძე ამშვი დიალექტური ბუნას გჷშართჷნს: 1. გლოლური, გვალარაჭული; 2. ქართლური, კახური, ქიზიყური, თიანური, ჟიმოლენ აჭარული; 3. ხევსურული, მოხეური, მთიულურ-გუდამაყრული, ფშაური, ინგილოური, ფერეიდნური; 4. ჟინი დო შქაიმერული, ლეჩხუმური, თუდონრაჭული დო იმერხეული; 5. თუდონიმერული, თუშური; 6. გურული დო აჭარული.

ლიტერატურა

ქართული ენა (ენციკლოპედია) გვ. 509. 2008 წ.
ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 6, ხს. 475, ქართი, 1983 წანა.