სქირონაშქა ზუღა
სქირონაშქა ზუღა — ატლანტიშ ოკიანეშ ღანჩოშ ნორთი დო დახე ედომუშამო სქირონათ გოხურგელი ოორუეშე ევროპათ, ობჟათეშე აფრიკათ, ბჟაეიოლშე აზიათ. მინშა სქირონაშქა ზუღა იკოროცხჷ, მუჭოთ ატლანტიკაშ ოკიანეშ ნორთი, მარა მუჭოთ წესინ, მერჩქინელი რე მუჭოთ წყარიშ ზოხო ორგანო.
სქირონაშქა ზუღაშ ჯოხო ლათინური რე mediterraneus (medius, „შქა“ + terra, „დიხა, სქირონა“), ბერძენულს - mesogeios. ზუღაშ ფართობი რე მეხოლაფირო 2,5 მილიონი კმ². ოკიანოლოგიას მუში ალტერნატიული ჯოხოეფი რე ევროაფრიკული სქირონაშქა ზუღა, ვარ-და ევროპაშ სქირონაშქა ზუღა შხვა სქირონაშ შქაში ზუღეფშე გჷშართალო.
უჯვეშაში ბორჯიშე სქირონაშქა ზუღა დოხარგელი ოტრანსპორტე მაგისტრალი რდჷ. თენა რდჷ შანულამი მარშრუტი ანტიკური ბორჯიშე მოჸუნაფილი მეწარმეეფშო დო მეშარეეფშო ოვაჭარე დო კულტურული თირუეფიშ ოწარმაფალო ჯვეში ეგვიპტარეფშო, ბერძენეფშო, რომაალეფშო დო შხვა ხოლოშიანი ბჟაეიოლიშ კათეფშო.
ჯოხოდვალა
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]სქირონაშქა ზუღაშ ჯოხოდვალა მოურს ლათინური ზიტყვაშე — mediterraneus, მუთ დიხაშ შქას შანენს (medius, შქა + terra, დიხა). ბერძენული ჯოხო რე Mesogeios (Μεσόγειος), medius, შქა + terra, დიხა).
შხვადოშხვა პერიოდეფს, სქირონაშქა ზუღა შხვადოშხვა ჯოხოეფით რდჷ ჩინებული.
ისტორია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]სქირონაშქა ზუღაშ მუკი-მუკის ანტიკური ბორჯიშე მოჸუნაფილი გოვითარაფილი რდჷ შხვადოშხვა ცივილიზაციეფი. სქირონაშქა ზუღას უღუდუ ჯინჯიერი გოლინა თე ცივილიზაციეფიშ ისტორიაშე დო კულტურაშე. თე ზუღა რდჷ მეშქაშალა ვაჭარუაშო, კოლონიზაციეფშო დო ლჷმეფშო, რინაშო ჯინჯი მეშქაშალა რდჷ შხვადოშხვა კათეფშო შხვადოშხვა ფარანეფს.
სქირონაშქა ზუღაშ ჟირი არძაშე უდიდაში ცივილიზაცია კლასიკურ ანტიკურ ხანას რდეს ჯვეში ბერძენული ნოღა-სახენწჷფოეფი დო ფინიკია. მუჟამს ოქტავიანე ავგუსტუსიქ გაჭყჷ რომიშ იმპერია, სქირონაშქა ზუღას ქიგიადუ ახალი ჯოხოქ რომალეფშე — Mare Nostrum (ჩქინი ზუღა).
დარიუს I-ქ, ნამუქჷთ ეჭოფუ ჯვეში ეგვიპტე, გიჸონჷ არხი, ნამუთ მიორსხუანდჷ სქირონაშქა ზუღას ჭითა ზუღაწკჷმა.
ახ. წ. ეკ. 476 წანას ქჷდანთხჷ რომიშ იმპერიაქ. თე ბორჯიშე დომინანტური პოზიცია ქჷდეკინჷ ბიზანტიაშ იმპერიაქ, ნამუშ ფორმირებაქჷთ მოხვადჷ რომიშ იმპერიაშ ბჟაეიოლ გვერდშე. შხვა ძალა ბჟაეიოლს რდჷ ისლამი. მუში სიძალიერეშ ზენიტის, არაბეთიშ იმპერია აკონტროლენდ სქირონაშქა ზუღაშ რეგიონიშ 3/4-ს.
ევროპა გერდჷ აჭყანიარაფაშ შარას, მარა უმოსი ორგანიზებული დო ცენტრალიზებული სახენწჷფოეფიშ ფორმირებაქ დიჭყჷ გვიან შქა ოშწანურეფს, რენესანსიშ უკული, XII ოშწანურას.
XV ოშწანურაშე რეგიონს ახალ ძალაქ — ოსმალეთიშ იმპერიაქ დიჭყჷ წჷმოკინა, მუსუთ ოწინანდჷდეს ევროპაშ ქიანეფი.
გეოგრაფია
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]სქირონაშქა ზუღა მერცხუაფილი რე ატლანტიკიშ ოკიანეწკჷმა გიბრალტარიშ საროტით ბჟადალშე, ბჟაეიოლშე მარმარილოშ ზუღაწკჷმა დო უჩა ზუღაწკჷმა, დარდანელიშ დო ბოსფორიშ საროტეფით. მარმარილოშ ზუღა მინშა მერჩქინელი რე სქირონაშქა ზუღაშ თიათ, უჩა ზუღა — ვარ. 163 კილომეტრამი ხელობური არხით რე მერცხუაფილი სქირონაშქა ზუღა ჭითა ზუღაწკჷმა.
სქირონაშქა ზუღაშ დიდი კოკეფი რე კვიპროსი, კრეტა, ევბეა, როდოსი, ლესბოსი, ხიოსი, კეფალონია, კორფუ, ნაქსოსი დო ანდროსი ბჟაეიოლშე: სარდინია, კორსიკა, სიცილია, ცრესი, კრკ, ბრაჩი, ჰვარი, პაგი დო მალტა ცენტრალურ ნორთის; იბიცა, მალიორკა დო მინორკა (ბალეარიშ კოკეფი) სქირონაშქა ზუღაშ ბჟადალ ნორთის.
კლიმატი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]კლიმატი რე ტიპური სქირონაშქაზუღური, ჩხე ზარხულით დო ქექე, ჭვემამი ბზოთონჯით.
მოხურგე ქიანეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
21 თეხანურ ქიანას უღუ გჷშალი სქირონაშქა ზუღაშა.
ევროპა (ბჟადალშე ბჟაეიოლშა):
ესპანეთი,
საფრანგეთი,
მონაკო,
იტალია,
მალტა,
სლოვენია,
ხორვატია,
ბოსნია დო ჰერცეგოვინა,
მონტენეგრო,
ალბანეთი,
საბერძნეთი
თურქეთი;
აზია (ოორუეშე ობჟათეშა):
.svg){kind=small}
აფრიკა (ბჟაეიოლშე ბჟადალშა):
თურქეთი დო ეგვიპტე რენა ტრანსკონტინენტური ქიანეფი.
სქირონაშქა ზუღას ომძღჷ ხოლო შხვა ტერიტორიეფი:
- გიბრალტარი (დიდი ბრიტანეთი);
- სეუტა, მელილა დო შხვა გოხოლუაშ კოკეფი (ესპანეთი);
- არკოიტი დო დეკილია (დიდი ბრიტანეთი);
- თურქეთიშ ოორუე კვიპროსიშ რესპუბლიკა;
- ღაზაშ სექტორი პალესტინაშ ტერიტორიას.
სუვერენული ქიანეფიშ ნანანოღეფი დო დიდი ნოღეფი 200,000 კოჩშე უმოსი მახორობათ:
სქირონაშქა ზუღაშ დჷნართეფი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]ოერეფოშქარე ჰიფროგრაფიკული ორგანიზაციაშ მეჯინათ, სქირონაშქა ზუღა ირთუ ჭიჭე ნართეფო:
- გიბრალტარიშ საროტი;
- ალბორანიშ ზუღა, ესპანეთი დო მაროკოშ შქას.
- ბალეარიშ ზუღა ესპანეთიშ თარი ტერიტორია დო ბალეარიშ კოკეფიშ შქას;
- ლიგურიაშ ზუღა, კორსიკა დო ლიგურიაშ შქას;
- ტირენიაშ ზუღა, სარდინია, იტალიაშ პენინსულა დო სიცილიაწკმა;
- იონიაშ ზუღა, იტალია, ალბანეთი დო საბერძნეთიშ შქას;
- ადრიატიკაშ ზუღა, იტალია, სლოვენია, ხორვატია, ბოსნია დო ჰერცეგოვინა, მონტენეგრო დო ალბანეთიშ შქას;
- ეგეოსიშ ზუღა საბერძნეთი დო თურქეთიშ შქას.
10 უდიდაში კოკი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
| შილა | კოკი | ფათობი (კმ²) | მახორობა |
|---|---|---|---|
 
|
სიცილია | 25.460 | 5.048.995 |
|
სარდინია | 24.090 | 1.672.804 |
|
კვიპროსი | 9.248 | 803.147 |
 
|
კორსიკა | 8.680 | 299.209 |
|
კრეტა | 8.336 | 623.666 |
|
|
ევბეია | 3.684 | 218.032 |
 
|
მალიორკა | 3.640 | 869.067 |
|
|
ლესბოსი | 1.632 | 90.643 |
|
|
როდოსი | 1.400 | 117.007 |
|
|
ხიოსი | 842 | 51.936 |
კლიმატი
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]| ღურ. | ფურ. | მელ. | პირ. | მეს. | მან. | კვრ. | მარ. | 'ეკნ. | გჷმ. | გერ. | ქირ. | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| მარსელი [1] | 13 | 13 | 13 | 14 | 16 | 18 | 21 | 22 | 21 | 18 | 16 | 14 |
| ბარსელონა [2] | 13 | 13 | 13 | 14 | 17 | 20 | 23 | 25 | 23 | 20 | 17 | 15 |
| ვალენსია [3] | 14 | 13 | 14 | 15 | 17 | 21 | 24 | 26 | 24 | 21 | 18 | 15 |
| ნეაპოლი [4] | 15 | 14 | 14 | 15 | 18 | 22 | 25 | 27 | 25 | 22 | 19 | 16 |
| მალაგა [5] | 16 | 15 | 15 | 16 | 17 | 20 | 22 | 23 | 22 | 20 | 18 | 16 |
| გიბრალტარი [6] | 16 | 15 | 16 | 16 | 17 | 20 | 22 | 22 | 22 | 20 | 18 | 17 |
| ათენი [7] | 16 | 15 | 15 | 16 | 18 | 21 | 24 | 24 | 24 | 21 | 19 | 17 |
| ირაკლიონი [8] | 16 | 15 | 15 | 16 | 19 | 22 | 24 | 25 | 24 | 22 | 20 | 18 |
| მალტა [9] | 16 | 16 | 15 | 16 | 18 | 21 | 24 | 26 | 25 | 23 | 21 | 18 |
| პაფოსი [10] | 18 | 17 | 17 | 18 | 20 | 24 | 26 | 27 | 26 | 24 | 22 | 19 |
| ლარნაკა [11] | 18 | 17 | 17 | 18 | 20 | 24 | 26 | 27 | 27 | 25 | 22 | 19 |
| ლიმასოლი [12] | 18 | 17 | 17 | 18 | 20 | 24 | 26 | 27 | 27 | 25 | 22 | 19 |
| ალექსანდრია [13] | 18 | 17 | 17 | 18 | 20 | 23 | 25 | 26 | 26 | 25 | 22 | 20 |
| თელ-ავივი [14] | 18 | 17 | 17 | 18 | 21 | 24 | 26 | 28 | 27 | 26 | 23 | 20 |
რესურსეფი ინტერნეტის
[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
- გრინპისიშ კამპანია "დობთხილუათ ჩქინი სქირონაშქა ზუღა": საფრთხეეფი, გინოჭყვიდუეფი დო ფოტო პეტიციეფი Archived 2007-10-12 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
- პლანბლუა - სქირონაშქა ზუღაშ რეგიონიშ გარემო დო გოვითარაფა
- [15] Archived 2011-05-11 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. სქირონაშქა ზუღას ხვამარდეფიშ ყარაფი.
- სქირონაშქა ზუღაშ მიკრო ორგანიზმეფი: სურათეფი დო ინფორმაცია