Betchfessî ey

Mape des disfondowes di "aweye" (dinêyes di l' ALW 1, hagnon 1 & 98)

Li betchfessî EY, c' est on betchfessî scrijha eployî po des mots k' ont, å coron, on son prononcî èy so Lidje et îy so Nameur, li Coûtchant walon, li Basse-Årdene, et l' payis d' Måmdey. Li cogne lidjwesse est pus stroete oyowe, mins pus diferinne do francès ki l' ôte.

Les mots avou l' betchfessî EY

Kimons nos

• åjhey
• meye
• veye (k' on vike), veye (grand viyaedje).
• feye
• leye, leyes.

Cawetes

• cawete -reye
• sacwantès cawete -eye des nos d' plaece.

Codjowaedjes

Viebes del 2inme troke da Hendschel (lodjî)

li betchfessî ey si rtrouve :

• å pårticipe erirece femrin :

les båsheles ont doirmou betchfesseyes; elle estént må lodjeyes.

Viebes del 2inme troke da Hendschel en -iyî (criyî)

li betchfessî ey si rtrouve :

• dins l' codjowaedje e l' indicatif prezintrece singulî

i speye li manaedje.

• å suddjonctif prezintrece singulî

Pôreut vali k' i n' sipeye nén l' machine.

• å cmandeu singulî

Sipeye totafwait, tins k' t' î es !

• å pårticipe erirece femrin.

l' assîte est spiyeye

Viebes del 3inme troke da Hendschel (tcheryî)

li betchfessî ey si rtrouve

• dins l' codjowaedje e l' indicatif prezintrece singulî

dji tchereye å grin.

• å suddjonctif prezintrece singulî

Dji vou ki t' tchereyes les saetchs di rgon.

• å cmandeu singulî

Djans, tchereye pus lon !

• å pårticipe erirece femrin.

Tote li moye di four est tchereye evoye.

• å condicioneu et futurrece a totes les djins

dji tchereyreu; dji tchereyrè

Veyes et viyaedjes

• cawete -eye des nos d' plaeces.
• Måmdey (so plaece: Mâmdi, Mâmdîy).

Foû-rîles

• vey (pont d' vîy mins li dobe rifondowe vir el pout replaecî).
• Mots calkés do francès.
  • parey, soumey.
• nén rfondou avou -ey : botaye.

Codujhance do betchfessi EY divant ene cawete

Ridaedje EY => IY

Å mitan do mot, li betchfessî EY ridvént sovint IY

• avou l' cawete -in : Måmdey / Måmdiyin;
• a l' infinitif et dins dins les codjowaedjes i speye / i va spiyî; veye / viyaedje).

Istwere do betchfessî EY

Uzaedje do scrijha EY come betchfessî

Li betchfessî ey a stî enondé pal tåvlotêye "rifondaedje" di l' UCW e 1995. C' est insi k' il a passé, sins arokes, å Raploû d' Tchålerwè sol rifondaedje (1996).

Shuvions E + Y ki n' sont nén l' betchfessî EY

Li shuvion E + Y si pout rescontrer ådfoû do betchfessî EY :

Vraiyès foû-rîles

(vraiy mots walons)

• vey, veyou, veyåve
• leyî; codjowaedjes et parints di braire, leyî, tchaire.

E avou Y di beloyance

Li yod ristope èn ahiket.

• dans les mots sincieus do grek ou latén avou "e"+voyale,
  • djeneyalodjike, teyoreye, meteyorite, teyolodjeye, aneyanti, seyance.
  • betchete neyo- (noû-) : neyodîme (Nd), neyoplasse.
  • betchete djeyo- : djeyometreye, djeyografeye, djeyolodjeye.
• sacwants calcaedjes do francès : reyussi
• nos etrindjirs walonijhîs: Djeyordjeye, neyerlandès.
• dins sacwants calcaedjes do francès (mots avou "oi") : citweyin

Ci n' est nén trop målåjhey di fé l' diferince; li betchfessî ey ni s' ritrouve k' al fén des mots, ou al fén d' on bodje shuvou d' ene cawete (eg: åjhey => åjheymint; abeye => abeyisté), a des ôtès plaeces ci n' est nén li betchfessî ey, mins on y di beloyance inte deus voyales.

Shuvions betchfessîs AE u OE + Y

• betchfessî ae : waeyén, djaeye.
• betchfessî oe : k' i soeye, creyant.

Dipus d' racsegnes.

Alére

• L. Remacle, La différenciation dialectale en Belgique Romane avant 1600, p. 87-88 & 89-91.

Mapes a studyî

• aweye : mape ALW 1.1.
• veye : mape ALW 1.98.
• coûtcheye : mape ALW 2.79.

Hårdêye difoûtrinne

• Sicole po ls efants sol betchfessî EY