Bokmål
Bokmål (çevirisi Kitap dili), Norveççe dilinin 2 yazılı dil formundan birisidir. Çoğunlukla Norveç'in doğu ve kuzey kesiminde kullanılır. Danca'nın bir lehçesidir.
Bokmål (Bokmaal), Norveç'in iki yazı dilinden biridir. Diğeri ise Nynorsk'tur. Norveç'te Norveççe yazanların yaklaşık %90'ı Bokmål kullanmaktadır.[1] Bokmål (telaffuzu; "bukmol"), 1800'ler ve 1900'lerde yavaş yavaş Norveçleştirilen Danca'dan gelişmiştir. "Bokmål" adı 1929'da kabul edilmiştir. Bu tarihe kadar dil "Danca", "Dancanorveççe" ve "Riksmål" (devlet dili) olarak adlandırılıyordu.
İki ayrı Norveç yazı dili bulunmasının sebebi, Norveç ile Danimarka arasında 1537-1814 yılları arasında süren birlik dönemidir. Bu dönemde Danca, Norveç'te yazı dili olarak kullanılmıştır. Danca ve Norveççe arasında büyük telaffuz farklılıkları olduğundan, bu farklar Dancanorveççe olarak bilinen dilin gelişmesine zemin hazırlamıştır: Norveç telaffuzu, Danca yazı diline dayandırılmış ve uyarlanmıştır.[2]
1814'te Danimarka'dan ayrıldıktan sonra Norveç'te, Norveççenin nasıl yazılacağı konusunda büyük tartışmalar yaşandı. Bazıları Danca yazı dilini Norveçleştirmek isterken, bazıları ise Norveç lehçelerine dayalı yeni bir yazı dili oluşturmayı savundu ki bu dil günümüzde Nynorsk olarak bilinir. Danca yazı dilinin Norveçleştirilmesi için çalışan önde gelen kişiler, yazar Henrik Wergeland, masal derleyicileri Asbjørnsen ve Moe, ve dilbilimci Knud Knudsen'di. Knudsen genellikle "Bokmål'ün babası" olarak anılır.
Norveçleştirme süreci, halkın dili sözlü ve yazılı olarak kullanımı ve çeşitli lehçelerle olan etkileşim, ayrıca Nynorsk yazı dili ile temas yoluyla gerçekleşmiştir. Ayrıca, hükümetin uyguladığı dil politikaları, Norveç konuşma diline daha yakın olan kelime biçimlerinin yazı diline dahil edilmesini sağladı. Bu tür dil kararlarına "dil standardizasyonu" denir.
Bokmål ile Nynorsk arasındaki ilişki, 1800'lerin sonlarından itibaren Norveç'teki en büyük siyasi anlaşmazlıklardan biri olmuştur.
Bokmål'ün nasıl şekilleneceği konusunda da büyük tartışmalar olmuştur. Özellikle 1930'lardan 1960'lara kadar, Nynorsk'a daha yakın radikal bir Bokmål isteyenler ile geleneksel Bokmål'ü (Riksmål olarak da adlandırılır) savunanlar arasında sert çekişmeler yaşanmıştır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]1700'lü yıllarda, Danimarka ve Norveç'te ortak olarak kullanılan Danca yazı dili şekillenmiştir. Bu dönemde eğitim sistemi büyük ölçüde genişletildi ve imla kurallarının belirlenmesi ihtiyacı doğdu. 1775 yılında, bürokrat ve tarihçi Ove Malling’in "Store og gode Handlinger af Danske, Norske og Holstenere" adlı eserinde kullanılan imla kurallarının okullarda Danca eğitimi için geçerli olmasına karar verildi. Bu, Danca yazı dili için alınan ilk resmi norm belirleme kararıydı.
Aynı dönemde, Danca yüksek öğrenimde giderek daha baskın bir dil haline gelmeye başladı; o zamana kadar çoğunlukla Latince kullanılıyordu. Bu durum, Danca’nın devlet dairelerinde ve kamu yönetiminde daha fazla kullanılmasına yol açtı.
Konuşma dilinde ise hem Danimarka'da hem de Norveç'te halk kendi lehçelerini kullanıyordu. Ancak toplumun elit kesiminde, yazıya daha çok dayanan bir konuşma dili gelişti. Yazı dili telaffuzunda Danimarka ve Norveç konuşma dili arasında büyük farklılıklar vardı. Norveççe telaffuz genellikle Danca'dan daha yazıya yakındı. Bu durum, gelecekteki "Dancanorveççe" dilinin gelişimi için bir temel oluşturdu: Danca yazım kurallarına dayalı ve ona uyarlanmış Norveç telaffuzu.
1814 Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]1814'te Norveç kendi anayasasını kabul etti ve Danimarka-Norveç "çift devleti"nden çıkarak İsveç ile birliğe girdi. Norveç Parlamentosu (Storting), İsveççenin Norveç'te yönetim dili olmasını engellemek istedi, ancak İsveç'ten gelen bir dil baskısı hiç yaşanmadı. Bunun yerine, "Norveççe" ve "Danca" arasındaki ayrım tartışılmaya başlandı, öncelikle bu terimlerin ne anlama geleceği konusunda. O dönemde Norveç ve Danimarka'daki yazı dili aynıydı, ancak yazı dili ile Norveçlilerin çoğunlukla konuştuğu dil arasında büyük farklar vardı. Bu nedenle, ilk tartışma konusu yazı dilinin "Norveççe" mi yoksa "Danca" mı olarak adlandırılacağı oldu. Bu konuda kesin bir sonuca ulaşılamadı, bazıları bu sorunu "anadil" (Modersmaalet) terimini kullanarak aşmaya çalıştı. Ancak tartışma hızla, Norveç'in daha bağımsız bir yazı dili nasıl oluşturacağı sorusuna yöneldi.
1830'ların başında Henrik Wergeland, yazı dilinin daha Norveççe hale getirilmesi için reform önerilerinde bulundu. Masal derleyicileri Asbjørnsen ve Moe ise bu çabaları dikkatli bir şekilde uygulamaya koydular. Hem Wergeland hem de Asbjørnsen ve Moe, Danca diline Norveççe kelimeler ve ifadeler ekleyerek, yavaş yavaş Norveççe bir ton ve kullanım geliştirmeyi hedeflediler.
Konuşma dilinde ise Norveççe ve Danca arasındaki fark daha belirgindi ve bu durum özellikle tiyatrolardaki tartışmalarda ortaya çıktı. Norveççe telaffuz, Danca'ya göre daha düşük bir statüye sahipti ve bu nedenle tiyatrolar, yazı diline daha yakın konuşsalar bile, Norveçli oyuncular yerine genellikle Danimarkalı oyuncuları tercih etti. Bu durum, 1850'lerde birkaç kez "tiyatro kavgaları" olarak bilinen olaylara yol açtı. Danimarkalı oyuncular yuhalandı ve Norveçli tiyatro oyuncularının Norveçli olması ve Norveççe telaffuzla konuşmaları gerektiği yönünde artan bir hareket ortaya çıktı. Bu ilke, birkaç yıl içinde kabul görmeye başladı.
Günümüzde Bokmål
[değiştir | kaynağı değiştir]Bokmål, resmi olarak nynorsk ile eşit statüde olsa da, günlük kullanımda Norveç'in baskın yazı dili olmaya devam etmektedir. Yaklaşık olarak halkın %90'ının ana yazı dili olarak bokmål kullandığı tahmin edilmektedir.
Stabilizasyon Süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]Standartlaştırılmış bir yazı dili olarak, bokmål büyük ölçüde dengelenmiş ve sabitlenmiş bir durumdadır. 2005'teki yazım reformu, daha ılımlı biçimlere dayalı bir stabilizasyon sağladı. Bu reform ile ders kitaplarında kullanılan ana formlar ve yan formlar (isteğe bağlı biçimler) arasındaki ayrım kaldırıldı. Bu değişiklikle birlikte, özellikle sık kullanılmayan yan formların çıkarılmasıyla isteğe bağlı kullanım alanı azaltıldı, ancak tamamen ortadan kalkmadı. Kullanımı belirli bir temele dayanan bazı biçimler, azınlık formu olsalar bile, halen eşdeğer kabul edilmektedir. Bu durum, "ılımlı" ve "radikal" bokmål varyantları arasında bir ayrım yapılmasına neden olmaktadır; ancak bu ayrımın kesin sınırları yoktur. Ilımlı formlar açık ara en çok kullanılan biçimlerdir.
Resmi Olmayan Dil Kullanımı ve Değişim
[değiştir | kaynağı değiştir]Bokmålün stabilizasyon sürecine kısmen ters düşen bir eğilim, dilin resmiyetinin azalması (avformalisering) olmuştur. Bu durum, genel olarak sosyal yaşamda daha yaygın bir resmiyetsizleşmenin bir yansımasıdır ve kendini öncelikle konuşma dilinde göstermektedir, ancak yazı diline de, özellikle yeni sosyal medyada, yansımaktadır. Bu eğilim, özellikle lehçelerin daha serbest kullanımı şeklinde ortaya çıkmaktadır; genellikle uyarlanmış biçimlerde olsa da bu durum yaygındır. Ayrıca, doğu Norveç gibi geleneksel olarak lehçelerin yoğun kullanıldığı bölgelerde hızla yayılan standart bokmål temelli konuşma dili de, eskiden "halk dili" ya da "kaba" olarak görülen lehçe biçimlerini bünyesine katmaktadır. Buna en iyi örnek, "kastet" yerine "kasta" gibi fiillerde kullanılan a-biçimleri olabilir. Bu tür biçimler, kentsel konuşma dilinde oldukça yaygındır ve geçmişte dil reformlarının en yoğun olarak yürütüldüğü dönemlere göre yazı dilinde daha sık kullanılmaktadır.
Standartlaştırılmış bokmåldeki isteğe bağlı kullanım azalırken, duruma bağlı çeşitlenmenin sürdüğü veya arttığı görülmektedir. Bu da, yazı dilinin daha esnek ve konuşma diline daha yakın bir hale gelmesine katkı sağlamaktadır.
(Bu makale Norveç'in resmi sözlüğü "Store norske leksikon" (bkz. https://snl.no/ ) 'da Bokmål maddesinden alıntı yapılarak yazılmıştır.[3])
Karşılaştırma
[değiştir | kaynağı değiştir]| Türkçe | Norveççe | |
|---|---|---|
| Bokmål | Nynorsk | |
| Elma | Eple | Eple |
| Tahta | Bord | Bord |
| Kitap | Bok | Bok |
| Göğüs | Bryst | Bryst |
| Kahverengi | Brun | Brun |
| Gün | Dag | Dag |
| Ölüm | Død | Daud |
| Ölmek | Dø | Døy |
| Parmak | Finger | Finger |
| Vermek | Gi | Gje(va) |
| Cam | Glass | Glas |
| Altın | Gull | Gull |
| İyi | God | God |
| El | Hånd | Hand |
| Kafa | Hode | Hovud |
| Yüksek | Høy/høg | Høg |
| Ev/yurt | Hjem/heim | Heim |
| Çentik | Hake/Krok | Hake/Krok |
| Ev | Hus | Hus |
| Çok | Mange | Mange |
| Ay | Måne | Måne |
| Gece | Natt | Natt |
| Evet | Ja | Ja |
| Hayır | Nei | Nei |
| Bir | En | Ein |
| İki | To | To |
| Ons | Unse | Unse |
| Kar | Snø | Snø |
| Taş | Stein | Stein |
| Bu | Det | Det |
| Kim | Hvem | Hvem |
| Teşekkürler | Takk | Takk |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "1 av 9 har nynorsk som hovudmål i skolen". SSB (Nynorsk). 12 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2024.
- ^ Weidling, Tor Ragnar; Njåstad, Magne (21 Haziran 2024), Norge under dansk styre – 1537-1814 (Norveççe), erişim tarihi: 12 Kasım 2024
- ^ Vikør, Lars S. (18 Eylül 2024), bokmål (Norveççe), 31 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Kasım 2024
 | Hint-Avrupa dil ailesi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
