Anayasa hukuku

Fransa Meclisi'nin 26 Ağustos 1789'da onayladığı İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisinin ilkeleri bugün dahi anayasal değere sahiptir.

Anayasa hukuku, ulus devletlerin ve diğer siyasi organizasyonların kurucu ve temel yasaları hakkındaki çalışmaları içermektedir. Anayasalar hükûmetler için bir çatı oluşturur, otorite, yeni yasa ve düzenlemelerin yapılmasında siyasi yapıların işlevlerini sınırlandırabilir veya tanımlayabilir.

Anayasa çeşitleri

Bütün ulus devletlerin bir anayasası olmamasına rağmen, bu tür bütün devletler zorunluluk ve üzerinde hemfikir olunan çeşitli yasaları içeren bir jus commune'ye (Kamu hukukuna) veya ülkeye has bir hukuka sahiptir. Bunlar örfi hukuk, sözleşmeler, yazılı hukuk, yargı hukuku veya Uluslararası hukuk konularıdır.

Anayasa incelemesinde anayasa hukukunun kaynakları, anayasa hukuku kavramı, anayasa kavramı, kanunların anayasaya uygunluğunun denetimi:anayasal yargı, devletin unsurları, kurucu iktidar (asli kurucu tali kurucu, devlet kavramı,devlet şekilleri (monarşi, cumhuriyet, tek ve bileşik devlet), hükûmet sistemleri, demokrasi, seçimler, temel haklar ve özgürlükler konuları incelenir. Bunların yanı sıra hukuk fakültelerinde ders kapsamı içerisinde genel esaslar başlığı adı altında incelenen bu konulardan başka Türk Anayasa Hukuku da incelenmektedir.

Anayasa Kavramı

Maddi Anlamda Anayasa

Devletin, temel organlarının kuruluşunu, işleyişini belirleyen hukuk kurallarının bütünü olarak tanımlanmaktadır. Maddi anlamda anayasa tanımına göre bir kuralın anayasa olup olmadığına karar verebilmek için o kuralın içeriğine, neleri düzenlediğine bakılır. Eğer bir kural, içerik itibarıyla devletin temel hususlarıyla ilgili ise o kural anayasal niteliktedir.

Şekli Anlamda Anayasa

Kanunlardan daha farklı ve daha zor bir yöntemle konulup, değiştirilebilen hukuk kurallarının bütünü olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre bir kuralın anayasal olup olmadığına karar verebilmek için kuralın bulunduğu yere, yapılış ve değiştiriliş şekline bakılarak karar verilir. İçerik, şekli anlamda anayasa için önemsizdir.

Anayasa Hukuku Kavramı

Anayasa kavramı temel yasayla özdeşleştirilebilse de aslında yerine göre farklı şekillerde kullanılabilir. Terim olarak hukuk terimleri içerisinde hiyerarşik tablonun en üstünde bulunduğundan dolayı böyle bir sonuca varılabilir. Tabi bu çerçeve içerisinde ele alındığında anayasa ile anayasa hukuku kavramlarını ayrı düşünmek gerekir; tabi böyle bir ayrımı kavramsal ya da terimsel farklılıklara dayandığı için yaparız.

Anayasa hukuku temelde devletin temel işleyiş biçimlerine değinir, yani yasama (yasa koyucu, yaratıcı güç), yürütme organı (idare biçimleri, hükûmet görevleri, başbakan ve bakanların görevleri), yargı organı (mahkemeler, yargıcın takdir yetkisi veya yarattığı hukuk vb.) bunlara temel oluştururken aslında bunları bir yandan da denetleyen sistem anayasa hukukunun ta kendisidir. Tabi sadece devletin temeline dayanan bu oluşumlarla ilgili değildir, bunların yanı sıra kişi hak ve özgürlüklerine ilişkin kurallar, güvenceler ve yaratımları da içerir.

Anayasa hukukunun, diğer hukuk dallarından ayrılığı hiyerarşik yapıdan dolayıdır ki bu anayasanın yapısıyla ilgili bir durumdur. Yani burada asıl olarak anlatılmak istenen anayasanın katılığı veya yumuşaklığına dayanan yapısıdır. Bir anayasanın sert, katı ya da otoriter olması veya yumuşak, değiştirilebilir olması bununla alakalıdır.

Anayasacılık Hareketleri

Anayasa kavramı, 1700'lerin sonunda ortaya çıkmıştır. Yeryüzünün ilk Anayasası, 1787 Amerika Birleşik Devletleri Anayasası'dır. Tarihlerine göre oluşturulan Anayasa sıralaması şöyledir;

• Amerika Birleşik Devletleri Anayasası (1787)
• Fransız Anayasası (1791)
• İsveç Anayasası (1809)
• İspanyol Anayasası (1812)
• Norveç Anayasası (1814)
• Belçika Anayasası (1831)
• İsviçre Anayasası (1848)
• İtalyan Anayasası (1848)
• Prusya Anayasası (1848-1850)
• Danimarka Anayasası (1849)
• Lüksemburg Anayasası (1849)
• Yunan Anayasası (1864)
• Romanya Anayasası (1866)
• Osmanlı Anayasası (1876)
• Hollanda Anayasası (1887)
• Japon Anayasası (1889)

Kaynakça

• GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukuna Giriş, Ekin Kitabevi, 21. baskı, 2013.