ซอฟต์แวร์เสรี
ซอฟต์แวร์เสรี (อังกฤษ: free software, libre software หรือ libreware)[1][2] คือซอฟต์แวร์คอมพิวเตอร์ที่เผยแพร่ภายใต้เงื่อนไขที่อนุญาตให้ผู้ใช้เรียกใช้ซอฟต์แวร์เพื่อวัตถุประสงค์ใดก็ได้ ตลอดจนเพื่อศึกษา เปลี่ยนแปลง และแจกจ่ายซอฟต์แวร์ดังกล่าวและเวอร์ชันที่ดัดแปลงใดๆ[3][4][5][6] คำว่า Free ใน free software เป็นเรื่องของ เสรีภาพไม่ใช่ราคา ผู้ใช้ทุกคนมีอิสระตามกฎหมายในการทำสิ่งใดๆ กับสำเนาของซอฟต์แวร์เสรี (รวมถึงการหากำไรจากพวกเขาด้วย) ไม่ว่าจะต้องจ่ายเงินเท่าใดเพื่อรับโปรแกรมก็ตาม[7][2] (เพิ่มเติมที่ ความหมายของคำว่า free ในภาษาอังกฤษ) โปรแกรมคอมพิวเตอร์จะถือว่า "เสรี" หากให้ผู้ใช้ปลายทาง (ไม่ใช่แค่ผู้พัฒนา) สามารถควบคุมซอฟต์แวร์ได้อย่างถึงที่สุด และควบคุมอุปกรณ์ของพวกเขาในภายหลัง [5]
สิทธิ์ในการศึกษาและแก้ไขโปรแกรมคอมพิวเตอร์ทำให้ผู้ใช้โปรแกรมนั้นสามารถเข้าถึงรหัสต้นทาง ซึ่งเป็นรูปแบบที่ต้องการสำหรับการเปลี่ยนแปลงได้ แม้ว่าสิ่งนี้มักถูกเรียกว่า "การเข้าถึงซอร์สโค้ด" หรือ "ความพร้อมใช้งานสาธารณะ" แต่มูลนิธิซอฟต์แวร์เสรี (Free Software Foundation หรือ FSF) แนะนำว่าอย่าคิดในแง่เหล่านั้น[8] เพราะอาจทำให้รู้สึกว่าผู้ใช้มีภาระผูกพันที่จะต้อง (แทนที่จะเป็นสิทธิ์) ให้สำเนาของโปรแกรมแก่ผู้ที่ไม่ใช่ผู้ใช้
แม้ว่าคำว่า "ซอฟต์แวร์เสรี" จะถูกใช้อย่างหลวม ๆ ในอดีต และซอฟต์แวร์อนุญาตอื่น ๆ เช่น Berkeley Software Distribution ที่เปิดตัวในปี 1978 ก็มีอยู่[9] ริชาร์ด สตอลล์แมนได้รับเครดิตว่าเป็นผู้ริ่เริ่มการสนทนาเรื่องนี้และก่อตั้งการเคลื่อนไหวของซอฟต์แวร์เสรี ในปี 1983 เมื่อเขาเปิดตัว โครงการ GNU ซึ่งเป็นความพยายามร่วมกันเพื่อสร้าง ระบบปฏิบัติการที่เคารพเสรีภาพ และเพื่อรื้อฟื้นจิตวิญญาณแห่งความร่วมมือที่ครั้งหนึ่งเคยแพร่หลายในหมู่แฮกเกอร์ในช่วงแรก ๆ ของการใช้คอมพิวเตอร์[10][11]
บริบท
[แก้]ซอฟต์แวร์เสรีจึงแตกต่างจาก:
- ซอฟต์แวร์กรรมสิทธิ์ เช่น Microsoft Office, Windows, Adobe Photoshop, Facebook หรือ FaceTime เนื่องจากผู้ใช้ไม่สามารถศึกษา เปลี่ยนแปลง และแบ่งปันรหัสต้นทางได้
- ฟรีแวร์[12] ซึ่งเป็นซอฟต์แวร์ประเภทหนึ่งที่เป็นกรรมสิทธิ์ซึ่งไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายสำหรับการใช้งานขั้นพื้นฐาน
เพื่อให้ซอฟต์แวร์ภายใต้ขอบเขตของลิขสิทธิ์เป็นซอฟต์แวร์เสรี จะต้องมีสัญญาอนุญาตซอฟต์แวร์ที่ผู้เขียนให้สิทธิ์แก่ผู้ใช้ตามที่กล่าวมาข้างต้น ซอฟต์แวร์ที่ไม่ครอบคลุมโดยกฎหมายลิขสิทธิ์ เช่น ซอฟต์แวร์ที่เป็นสาธารณสมบัติ จะจัดว่าเป็นซอฟต์แวร์เสรีตราบใดที่ซอร์สโค้ดนั้นเป็นสาธารณสมบัติด้วย หรือใช้งานได้โดยไม่มีข้อจำกัด
ซอฟต์แวร์ที่เป็นกรรมสิทธิ์ใช้ลิขสิทธิ์ซอฟต์แวร์ที่มีข้อจำกัดหรือ EULA และโดยปกติจะไม่ให้รหัสต้นทางแก่ผู้ใช้ ผู้ใช้จึงถูกห้ามไม่ให้ เปลี่ยนซอฟต์แวร์ทั้งทางกฎหมายหรือทางเทคนิค และส่งผลให้ต้องอาศัยผู้เผยแพร่ในการให้ข้อมูลอัปเดต ความช่วยเหลือ และการสนับสนุน (ดูเพิ่มเติมที่ การยัดเยียดของผู้จำหน่าย และ ซอฟต์แวร์ทอดทิ้ง ของผู้ขาย) ผู้ใช้มักจะไม่สามารถทำวิศวกรรมย้อนกลับ ดัดแปลง หรือแจกจ่ายซอฟต์แวร์ที่เป็นกรรมสิทธิ์ซ้ำได้ นอกเหนือจากกฎหมายลิขสิทธิ์ สัญญา และการไม่มีรหัสต้นทางแล้ว ยังมีอุปสรรคเพิ่มเติมที่ทำให้ผู้ใช้ไม่สามารถใช้เสรีภาพเหนือซอฟต์แวร์ได้ เช่น สิทธิบัตรซอฟต์แวร์ และ การจัดการสิทธิ์ดิจิทัล (โดยเฉพาะอย่างยิ่ง tivoization )[13]
ซอฟต์แวร์เสรีอาจเป็นกิจกรรมที่แสวงหาผลกำไร เป็นกิจกรรมเชิงพาณิชย์หรือไม่ก็ได้ ซอฟต์แวร์เสรีบางตัวได้รับการพัฒนาโดย นักเขียนโปรแกรมอาสาสมัคร ในขณะที่ซอฟต์แวร์อื่นๆ ได้รับการพัฒนาโดยองค์กรต่างๆ บางกรณีก็มีทั้งสองอย่าง[14][7]
การตั้งชื่อและความแตกต่างกับต้นทางเปิด
[แก้]แม้ว่าคำจำกัดความทั้งสองจะอ้างถึงกลุ่มโปรแกรมที่เกือบจะเทียบเท่ากัน แต่ Free Software Foundation แนะนำให้ใช้คำว่า "ซอฟต์แวร์เสรี" แทนที่จะเป็น "ซอฟต์แวร์ต้นทางเปิด" (แนวคิดอีกทางเลือกหนึ่งที่เหมือนกัน สร้างขึ้นมาในปี 1998) เนื่องจากเป้าหมายและข้อความคือ ค่อนข้างแตกต่างกัน จากข้อมูลของมูลนิธิซอฟต์แวร์เสรี "ต้นทางเปิด" และแคมเปญที่เกี่ยวข้องส่วนใหญ่มุ่งเน้นไปที่ด้านเทคนิคของรูปแบบการพัฒนาสาธารณะ และการตลาดซอฟต์แวร์ฟรีให้กับธุรกิจ ขณะเดียวกันก็ให้ความสำคัญกับประเด็นด้านจริยธรรมของสิทธิ์ผู้ใช้อย่างเบามือหรือเป็นปฏิปักษ์ด้วยซ้ำ ริชาร์ด สตอลล์แมนยังระบุด้วยว่าการพิจารณาข้อดีเชิงปฏิบัติของซอฟต์แวร์เสรีก็เหมือนกับการพิจารณาข้อดีเชิงปฏิบัติของการไม่ใส่กุญแจมือ โดยที่บุคคลไม่จำเป็นต้องพิจารณาเหตุผลเชิงปฏิบัติเพื่อที่จะตระหนักว่าการใส่กุญแจมือนั้นเป็นสิ่งที่ไม่พึงปรารถนาในตัวเอง[15]
มูลนิธิซอฟต์แวร์เสรียังตั้งข้อสังเกตอีกว่า "Open Source" (ต้นทางเปิด) มีความหมายเฉพาะเจาะจงเพียงความหมายเดียวในภาษาอังกฤษ คือ "ดูรหัสต้นทางได้" ทางมูลนิธิระบุว่าแม้ว่าคำว่า "Free Software" อาจนำไปสู่การตีความที่แตกต่างกันสองแบบ แต่อย่างน้อยหนึ่งการตีความนั้นสอดคล้องกับความหมายที่ตั้งใจไว้ซึ่งต่างจากคำว่า "ต้นทางเปิด"[a] คำคุณศัพท์ยืม " libre " มักใช้เพื่อหลีกเลี่ยงความคลุมเครือของคำว่า "free" ในภาษาอังกฤษและความคลุมเครือกับการใช้ "Free Software" ที่บางครั้งใช้กล่าวถึงซอฟต์แวร์ที่เป็นสาธารณสมบัติ[9] (ดู ความหมายของคำว่า free ในภาษาอังกฤษ)
นิยามและเสรีภาพที่สำคัญสี่ประการของซอฟต์แวร์เสรี
[แก้]
คำจำกัดความอย่างเป็นทางการครั้งแรกของซอฟต์แวร์เสรีเผยแพร่โดย FSF ในเดือนกุมภาพันธ์ 1986 คำจำกัดความดังกล่าวซึ่งเขียนโดย Richard Stallman ยังคงรักษาไว้จนถึงทุกวันนี้ และระบุว่าซอฟต์แวร์เป็นซอฟต์แวร์เสรีหากผู้ที่ได้รับสำเนาของซอฟต์แวร์มีเสรีภาพสี่ประการดังต่อไปนี้ [16] การกำหนดหมายเลขเริ่มต้นด้วยศูนย์ ไม่เพียงแต่เป็นการล้อเลียนการใช้งานทั่วไปของการกำหนดหมายเลขแบบศูนย์ในภาษาการเขียนโปรแกรมเท่านั้น แต่ยังเป็นเพราะ "เสรีภาพที่ 0" ไม่ได้รวมอยู่ในรายการในตอนแรก แต่ต่อมาถูกเพิ่มเข้ามาเป็นลำดับแรกในรายการตามที่ได้รับการพิจารณาว่ามีความสำคัญเป็นอย่างยิ่ง
- เสรีภาพที่ 0: เสรีภาพในการใช้โปรแกรมเพื่อวัตถุประสงค์ใดก็ได้
- เสรีภาพที่ 1: เสรีภาพในการศึกษาวิธีการทำงานของโปรแกรม และเปลี่ยนแปลงเพื่อให้เป็นไปตามที่คุณต้องการ
- อิสรภาพที่ 2: เสรีภาพในการแจกจ่ายและทำสำเนาเพื่อให้คุณสามารถช่วยเพื่อนบ้านได้
- เสรีภาพที่ 3: เสรีภาพในการปรับปรุงโปรแกรม และเผยแพร่การปรับปรุงของคุณ (และเวอร์ชันที่แก้ไขโดยทั่วไป) ต่อสาธารณะ เพื่อให้ชุมชนทั้งหมดได้รับประโยชน์
เสรีภาพที่ 1 และ 3 บังคับให้เปิดเผยรหัสต้นทาง เนื่องจากการศึกษาและแก้ไขซอฟต์แวร์ที่ไม่มีรหัสต้นทางอาจยุ่งยากอย่างยิ่ง ไปจนถึงแทบจะเป็นไปไม่ได้เลย
ดังนั้นซอฟต์แวร์เสรีหมายความว่าผู้ใช้คอมพิวเตอร์ มีอิสระในการร่วมมือกับผู้ที่พวกเขาเลือก และควบคุมซอฟต์แวร์ที่พวกเขาใช้ เพื่อสรุปสิ่งนี้ให้เป็นข้อสังเกตที่แยกซอฟต์แวร์ libre (เสรีภาพ) ออกจากซอฟต์แวร์ ฟรี (ไม่คิดเงิน) มูลนิธิซอฟต์แวร์เสรีกล่าวว่า: "ซอฟต์แวร์ฟรีเป็นเรื่องของเสรีภาพ ไม่ใช่ราคา เพื่อให้เข้าใจแนวคิดนี้ คุณควรคิดถึง 'free' เป็นเสรีภาพในการพูด ไม่ใช่เบียร์ที่แจกฟรี (ดูความหมายของคำว่า free ในภาษาอังกฤษ)
ในช่วงปลายทศวรรษ 1990 กลุ่มอื่นๆ เผยแพร่คำจำกัดความของตนเองที่อธิบายชุดซอฟต์แวร์ที่เกือบจะเหมือนกัน สิ่งที่น่าสังเกตมากที่สุดคือ แนวทางซอฟต์แวร์เสรีเดเบียน ที่เผยแพร่ในปี 1997 และ The Open Source Definition ซึ่งเผยแพร่ในปี 1998
ตัวอย่าง
[แก้]มีโปรแกรมประยุกต์และระบบปฏิบัติการเสรีมากมายมากมายบนอินเทอร์เน็ต ผู้ใช้สามารถดาวน์โหลดและติดตั้งแอพพลิเคชั่นเหล่านั้นได้อย่างง่ายดายผ่าน ตัวจัดการแพ็คเกจ ที่มาพร้อมกับการแจกจ่ายลินุกซ์ส่วนใหญ่
Free Software Directoryเก็บรักษาฐานข้อมูลขนาดใหญ่ของแพ็คเกจซอฟต์แวร์เสรี ตัวอย่างที่รู้จักกันดี ได้แก่ Linux-libre, ระบบปฏิบัติการที่สร้างมาจากลินุกซ์, ชุดแปลโปรแกรมของกนู และ ไลบรารี C; ฐานข้อมูลเชิงสัมพันธ์มายเอสคิวเอล; อะแพชี เว็บเซิร์ฟเวอร์; และตัวแทนขนส่งจดหมาย Sendmail ตัวอย่างที่มีอิทธิพลอื่นๆ ได้แก่ โปรแกรมแก้ไขข้อความอีแม็คส์ ; โปรแกรมแก้ไขรูปวาดและรูปภาพแรสเตอร์ GIMP ระบบแสดงผลกราฟิก X Window System ; ชุดสำนักงาน LibreOffice ; และระบบเรียงพิมพ์ TeX และ LaTeX
|
หมายเหตุ
[แก้]- ↑ ทั้งนิยามต้นทางเปิดและนิยามของซอฟต์แวร์เสรีบังคับว่าผู้ใช้ต้องมีสิทธิ์เข้าถึงรหัสต้นทาง กระนั้น แต่การสิทธิ์ในการเข้าถึงรหัสต้นทางนั้นไม่เพียงพอต่อเกณฑ์ของนิยามต้นทางเปิดและนิยามของซอฟต์แวร์เสรี
อ้างอิง
[แก้]- ↑ GNU Project. "What is free software?" (ภาษาอังกฤษ). Free Software Foundation. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ Nov 15, 2023.
- ↑ 2.0 2.1 "Richard Stallman". Internet Hall of Fame. สืบค้นเมื่อ 26 March 2017.
- ↑ "Free Software Movement". GNU (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-01-11.
- ↑ "Philosophy of the GNU Project". GNU (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2021-01-11.
- ↑ 5.0 5.1 "What is free software and why is it so important for society?". Free Software Foundation. สืบค้นเมื่อ 2021-01-11.
- ↑ Stallman, Richard M. (2015). Free Software Free Society: Selected Essays of Richard M. Stallman, 3rd Edition.
- ↑ 7.0 7.1 Selling Free Software (GNU)
- ↑ Stallman, Richard. "Words to Avoid (or Use with Care) Because They Are Loaded or Confusing: Access". www.gnu.org (ภาษาอังกฤษ).
- ↑ 9.0 9.1 Shea, Tom (1983-06-23). "Free software - Free software is a junkyard of software spare parts". InfoWorld. สืบค้นเมื่อ 2016-02-10.
"In contrast to commercial software is a large and growing body of free software that exists in the public domain. Public-domain software is written by microcomputer hobbyists (also known as "hackers") many of whom are professional programmers in their work life. [...] Since everybody has access to source code, many routines have not only been used but dramatically improved by other programmers."
อ้างอิงผิดพลาด: ป้ายระบุ<ref>ไม่สมเหตุสมผล มีนิยามชื่อ "infoworld1983" หลายครั้งด้วยเนื้อหาต่างกัน - ↑ Levi, Ran. "Richard Stallman and The History of Free Software and Open Source". Curious Minds Podcast (ภาษาอังกฤษแบบอเมริกัน).
- ↑ "GNU". cs.stanford.edu. สืบค้นเมื่อ 2017-10-17.
- ↑ "Definition of GRATIS". www.merriam-webster.com (ภาษาอังกฤษ). สืบค้นเมื่อ 2023-05-08.
- ↑ Sullivan, John (17 July 2008). "The Last Mile is Always the Hardest". fsf.org. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 28 October 2014. สืบค้นเมื่อ 29 December 2014.
- ↑ Popp, Dr. Karl Michael (2015). Best Practices for commercial use of open source software. Norderstedt, Germany: Books on Demand. ISBN 978-3738619096.
- ↑ Stallman, Richard (2013-05-14). "The advantages of free software". Free Software Foundation. สืบค้นเมื่อ 2013-08-12.
- ↑ "Four Freedoms". fsfe.org. สืบค้นเมื่อ March 22, 2022.
