Vlasi

Za ostala značenja, vidi Vlasi (razvrstavanje).

Mapa Balkana koja prikazuje naselja Vlaha/Rumuna

Vlasi je naziv koji se najčešće koristi za romanizovane stanovnike Balkana, odnosno govornike istočnoromanskih jezika.

Glavne grupe Vlaha su Dakorumuni (Rumuni, Moldavci), Vlasi Srbije, Aromuni, Meglenski Vlasi i Istarski Vlasi. Vlasi su potomci romanizovanih balkanskih starosedelaca (Ilira, Tračana, Dačana) i rimskih kolonista.

Vlasi su uglavnom pravoslavne veroispovesti.

Etimologija

Samo ime "Vlah" potječe od riječi kojom su stari Slaveni nazivali narode što su govorili latinske ili romanske jezike - odatle i "Vlaška", "Valonija" i (posrednom primjenom) "Vels".^[1]

Ime Vlasi je germansko-slovenskog porekla i označavalo je strance, "Rimljane". I sami Vlasi, na svojim jezicima, za sebe koriste imena koja su obično varijacija reči Romanus.

U srednjem vijeku se izraz "Vlah" i "Vlasi" koristio za:

Italijane (od strane predaka današnjih Slovenaca)
Dubrovčane i stanovnike drugih gradova na istočnoj obali Jadrana, u kojima se, za razliku od zaleđa, očuvao italijanski i/ili romanski element.
stočare (nomade), stalež potčinjenog stanovništva u srednjovjekovnoj Srbiji

Nakon osvajanja Balkana od strane Otomanskog imperija se izraz "Vlah" i "Vlasi" koristio za:

sve kršćanske podanike Otomanskog imperija;
isključivo Srbe Bosne i Hercegovine;^[2]
doseljenike/stanovnike Vojne krajine koji su ispovijedali pravoslavlje;
sve stanovnike Balkana koji su bavili stočarstvom kao glavnom djelatnošću.

Izraz "Vlah" je u 19. vijeku, s razvojem nacionalizma u Hrvatskoj stekao pejorativno značenje kojim su se opisivali Srbi.

U primorskim krajevima Dalmacije, pak, pejorativno značenje ima izraz Vlaji koji se koristi za stanovnike Dalmatinske Zagore.

Istorija

U VI i VII veku se staro romanizovano stanovnistvo povlači u primorske gradove ili u planinska područja, a u kasnijoj istoriji je poznato pod imenom Vlasi.^[3] Vlasi su staro balkansko stanovništvo, koje se nakon dolaska Slovena uglavnom bavilo stočarstvom.^[4] U srednjovekovnoj Srbiji, potomci starosjedilaca su zakonom bili odeljeni od srpskog stanovnštva. Srpski istoričar Sima Ćirković kaže:

Iz dokumenata od 13. do 15. stoljeća vidljivo je da Srbi Vlahe, potomke starosjedilaca, doživljaju kao ‘druge’, različite od sebe. . . Sigurno je da se položaj i režim za njih određuju posebnim propisima, koji se nazivaju ’Zakon Vlahom’, nasuprot kojemu stoji ‘Zakon Srbljem’. Isto tako je sigurno da državna vlast nameće segregaciju, najrječitije iskazanu propisom ‘Srbin da se ne ženi u Vlahe’ (1330).^[5]

Vladimir Ćorović smatra da je između slovenskih doseljenika i starih balkanskih stočara bilo živa dodira i tesnih uzajamnih veza, što se vidi po tom što je za stočarske predmete i proizvode ostalo u srpsko-hrvatskom jeziku mnogo romansko-vlaških i arnautskih naziva.^[4] Stočari su se kretali po celom Balkanu, leti u planine, a zimi u humnine; zbog njihovih ispaša, solila i planina dolazilo je od pamtiveka do teških sukoba.^[4] Pastirskih zajednica, koje slučaj tako zanese, bilo je ponekad i u mestima gde se ne bi očekivale. U Solunsko Polje, pitomo i pogodno za zimovnik, silazili su stočari čak iz Pešteri. Bogastvo u stoci bilo je u balkanskim stranama vrlo veliko; od stoke su živeli čitavi krajevi i oblasti.^[4]

U zakonu srednjovekovne Srbije s kraja 12. veka vlaško domaćinstvo se nazivalo se kletište (pastiske kolibe ili šatori^[6]), a jedinica od 50 vlaških kletišta se nazivala katun. Osnovne obaveze Vlaha prema državi bile su davanje velikog desetka ili davanje malog desetka uz obavljanje raznih poslova (rabota). Prerada manastirske vune bila je obaveza siromašnih vlaha i ćelatora koji nisu bili u stanju da predaju manastiru gotove proizvode (okroje, pokrove i ponekad klašnje).^[7]

Dušanovim Zakonikom iz 14. veka su bila regulisana prava i obaveze Vlaha, nomadskih stočara u srednjovekovnoj Srbiji. Mnogi zavisni zemljoradnici su pokušavali da promene zanimanje i da se bave stočarstvom. Feudalci su ovakvoj praksi pokušavali stati na kraj, iz straha od osipanja zemljoradničke radne snage.^[8]