Języki słowiańskie – Wikipedia, wolna encyklopedia Przejdź do zawartości

Języki słowiańskie

Przejrzana
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Języki słowiańskie
Obszar

Europa Środkowa, Europa Wschodnia, Europa Południowa, Azja Północna

Użytkownicy

Słowianie

Klasyfikacja genetyczna

języki indoeuropejskie

Prajęzyk

język prasłowiański

Podział

języki południowosłowiańskie
języki wschodniosłowiańskie
języki zachodniosłowiańskie

Kody rodziny językowej
ISO 639-5 sla
Występowanie
Ilustracja

     Państwa z zachodniosłowiańskim językiem urzędowym

     Państwa ze wschodniosłowiańskim językiem urzędowym

     Państwa ze wschodniosłowiańskim językiem urzędowym tylko na niektórych obszarach

     Państwa z południowosłowiańskim językiem urzędowym

     Państwa z językiem południowosłowiańskim jako jednym z urzędowych

Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.
Rozprzestrzenienie języków słowiańskich w Europie
Mapa z 1869 roku

     Słowianie

Języki słowiańskiegrupa języków w obrębie podrodziny bałtosłowiańskiej rodziny języków indoeuropejskich. Pochodzą od języka prasłowiańskiego, który rozpadł się na dialekty regionalne w wyniku wielkiej ekspansji Słowian w pierwszej połowie I tysiąclecia n.e. Używanie języków słowiańskich jest wyznacznikiem przynależności do ludów słowiańskich, które prócz języków łączy kultura i pochodzenie.

Języki słowiańskie dzielą się na trzy zespoły języków: zachodnio-, wschodnio- i południowosłowiańskie.

Najstarsze zachowane manuskrypty z tekstami słowiańskimi pochodzą z X wieku. Do zapisu języków słowiańskich używane są lub były alfabety: głagolicki, cyrylicki i łaciński, a w niewielkim zakresie również arabski i hebrajski. Językami słowiańskimi posługuje się ponad 300 milionów ludzi.

Pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]
Języki indoeuropejskie ok. 500 p.n.e. Kolor niebieski – języki kentum, czerwony – języki satem. Ciemnoczerwonym kolorem zaznaczono hipotetyczne centrum palatalizacji indoeuropejskiej.

Języki słowiańskie należą do grupy „satem” języków indoeuropejskich[1].

Języki słowiańskie powstały w wyniku rozpadu pierwotnego języka prasłowiańskiego. Nie ma jednak uzgodnionego stanowiska co do tego, kiedy i gdzie język prasłowiański istniał oraz kiedy doszło do jego rozpadu. Zasadniczo są dwa stanowiska w tej kwestii:

  1. wspólnota językowa prasłowiańska istniała w odległych czasach (wymienia się tu często II tysiąclecie p.n.e.);[według kogo?]
  2. wspólnota językowa prasłowiańska istniała w czasach bliskich pojawieniu się Słowian w antycznych źródłach pisanych, a więc być może nawet dopiero około połowy I tysiąclecia n.e.[według kogo?]

Większość językoznawców ponadto uważa, że przed etapem istnienia języka prasłowiańskiego istniała wspólnota językowa bałto-słowiańska. Języki słowiańskie wykazują najwięcej cech wspólnych z językami bałtyckimi (litewskim, łotewskim oraz wymarłymi: pruskim i jadźwińskim), co przemawia za wyprowadzeniem wniosku o wspólnocie bałtosłowiańskiej. Języki słowiańskie wykazują również stopień pokrewieństwa z językami germańskimi i irańskimi, a także pewne cechy wspólne z językami celtyckimi, iliryjskim i trackim. Pozwala to zaakceptować wniosek, że język Słowian rozwinął się między kompleksami etnicznymi: bałtyjskim na północy, germańskim na zachodzie, irańskim na wschodzie oraz celtyckim, trackim i iliryjskim na południu[2].

Wspólne cechy

[edytuj | edytuj kod]

Wszystkie języki słowiańskie mają wyraźne cechy wspólne:

  • wybitnie fleksyjna morfologia – większość języków słowiańskich ma 6 lub 7 przypadków
  • podział czasowników na dokonane i niedokonane (leksykalny aspekt)
  • obecność fonemicznej palatalizacji (znanej jako zmiękczenie)
  • skomplikowane zbitki spółgłoskowe, powstałe po zaniku jerów, np. w polskim wyrazie bezwzględny lub rosyjskim wstrjecza „spotkanie”.

Języki słowiańskie nie tylko mają bardzo podobną gramatykę, lecz wykazują również duże podobieństwo w słownictwie, co dowodzi, że z języka prasłowiańskiego wyodrębniły się stosunkowo niedawno. Tam, gdzie poszczególne języki słowiańskie graniczą ze sobą, granice te z reguły są nieostre – występują szerokie pasy gwar przejściowych i obszary przenikania się zjawisk charakterystycznych dla obu sąsiadujących języków. Uważa się, że języki słowiańskie tworzą kontinuum. Jest to szczególnie wyraźnie widoczne w przypadku języków południowosłowiańskich[3][4]. Podobne zjawisko występowało do 1947 roku na obszarze etnicznego styku polsko-ukraińskiego (polski – rusiński – ukraiński).

Klasyfikacja języków słowiańskich

[edytuj | edytuj kod]

Przynależność i podział języków słowiańskich są w lingwistyce ugruntowane. Wątpliwości powstają jedynie w kwestii grupowania poszczególnych lektów i zespołów gwarowych, a także nakreślania granicy między pojęciami języka i dialektu. Poniższa klasyfikacja pochodzi ze strony projektu Ethnologue[5].

języki indoeuropejskie
języki bałtosłowiańskie
języki słowiańskie (ok. 317 mln)
języki zachodniosłowiańskie (ok. 61 mln)
grupa lechicka – języki lechickie
połabski
kaszubski (ok. 50 tys.) – uznawany za język regionalny
słowiński – †
polski (ok. 44 mln)
śląski (ok. 509 tys.) – uznawany za dialekt języka polskiego lub nieoficjalnie za odrębny język
grupa łużycka – języki łużyckie
dolnołużycki (ok. 15 tys.)
ponaschemu
górnołużycki (ok. 55 tys.)
wschodniołużycki
grupa czesko-słowacka
czeski (ok. 10 mln)
słowacki (ok. 5 mln)
knaan
język panońsko-słowiański † – prawdopodobnie ogniwo pomiędzy językami zachodnio- i południowosłowiańskimi
języki południowosłowiańskie (ok. 35 mln)
grupa wschodnia (ok. 10 mln)
staro-cerkiewno-słowiański (starosłowiański)
cerkiewnosłowiański †*
bułgarski (ok. 8,5 mln)
macedoński (ok. 1,8 mln)
grupa zachodnia (ok. 25 mln)
słoweński (ok. 2 mln)
serbsko-chorwacki (ok. 23 mln)
serbski (ok. 13 mln)
chorwacki (ok. 7 mln)
bośniacki (ok. 2,5 mln)
czarnogórski (ok. 0,15 mln)
języki wschodniosłowiańskie (ok. 210 mln)
rosyjski (ok. 160 mln)
ruski
białoruski (ok. 8 mln)
podlaski (ok. 0,032 mln)
ukraiński (ok. 40 mln)
rusiński (ok. 0,61 mln)

Oznaczenia:

† – język wymarły lub dawne stadium historyczne języka dzisiejszego

†* – język dawny, ale zachowany tradycyjnie w liturgii, tekstach religijnych, filozoficznych lub naukowych

Mikrojęzyki słowiańskie

[edytuj | edytuj kod]

W grupie języków słowiańskich oprócz języków indywidualnych wyróżnia się także tzw. mikrojęzyki, tj. etnolekty odmienne od języka ogólnego dominującego na danym obszarze, ale charakteryzujące się pewną tradycją piśmienniczą i pewnym stopniem normalizacji[6][7]. Są to[8]:

Istnieje też tendencja do wyodrębniania się kolejnych języków słowiańskich:

Na bazie języków słowiańskich powstało też wiele sztucznych języków, m.in. język międzysłowiański, które w założeniu twórców powinny być zrozumiałe dla mówiących przynajmniej jednym językiem słowiańskim[10]. Również oparte na językach słowiańskich są fikcyjne języki północnosłowiańskie oraz wenedykjęzyk romański, który przeszedł podobny rozwój jak polski.

Porównanie wybranych wyrazów w językach słowiańskich

[edytuj | edytuj kod]
prasłowiański rosyjski ukraiński białoruski łemkowski polski kaszubski czeski słowacki dolnołużycki górnołużycki słoweński serbsko-chorwacki bułgarski macedoński
*ogňь огонь (agoń) вогонь (wohoń) агонь (ahoń) оген (ohen) ogień òdżin oheň oheň wogeń woheń ogenj oganj/vatra / огањ/ватра огън (ogăn) оган/огин (ogan/ogin)
*ryba рыба (ryba) риба (ryba) рыба (ryba) рыба (rŷba) ryba rëba ryba ryba ryba ryba riba riba / риба риба (riba) риба (riba)
*gnězdo гнездо (gniezdo) гнiздо (hnizdo) гняздо (hniazdo) гнiздо (hnizdo) gniazdo gniôzdo hnízdo hniezdo gnězdo hnězdo gnezdo gn(ij)ezdo / гн(иј)ездо гнездо (gnezdo) гнездо (gnezdo)
*oko око (oko) око (oko) вока (woka) око (oko) oko òkò oko oko woko woko oko oko / око око (oko) око (oko)

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. satemové jazyky, [w:] Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 376, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  2. Zdeněk Váňa, Świat dawnych Słowian, Artia, 1985, s. 15, ISBN 83-06-01126-0.
  3. Lehr-Spławiński, Kuraszkiewicz i Sławski 1954 ↓, s. 110, 125.
  4. Sławski Języki słowiańskie, passim, w: Bednarczuk (red.) Języki..., tom II, s. 907–1005.
  5. Ethnologue report for Slavic. ethnologue.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-11)]..
  6. Grażyna Balowska, Mikrojęzyki literackie, „Socjolingwistyka”, 16, Wydaw. Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, 2000, s. 41-49.
  7. Литературный микроязык [online], Академик [dostęp 2019-01-08] (ros.).
  8. Dalewska-Greń 2002 ↓, s. 585–586.
  9. Jože Toporišič, Enciklopedija slovenskega jezika, Ksenija Dolinar (red.), Lublana: Cankarjeva založba, 1992, s. 80, ISBN 86-361-0756-3 (słoweń.).
  10. Spis słowiańskich języków pomocniczych.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]