Delaware – Wikipedia, wolna encyklopedia Przejdź do zawartości

Delaware

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy amerykańskiego stanu. Zobacz też: inne znaczenia.
Delaware
State of Delaware
stan
1. stan od 7 grudnia 1787
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Dewiza: Liberty and Independence
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Dover

Kod ISO 3166-2

US-DE

Gubernator

John Carney Jr. (D)

Powierzchnia

6446 km²[1]

Populacja (2017)
• liczba ludności


961 939[2]

• gęstość

179 os./km²

Strefa czasowa

UTC-05:00
UTC-04:00

Języki urzędowe

angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Delaware (ⓘwymowa:/ˈdɛləwɛər/) – stan na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, w regionie Stanów Środkowoatlantyckich, na Nizinie Atlantyckiej, nad zatoką Delaware. Na zachodzie i południu graniczy ze stanem Maryland, na północy ze stanem Pensylwania, a na północnym wschodzie z New Jersey. Jeden z trzynastu stanów pierwotnych. Leży na obszarze Niziny Nadbrzeżnej i obok Florydy jest najniżej położonym stanem Stanów Zjednoczonych. Nazwa stanu pochodzi od Thomasa Westa, barona De La Warr, angielskiego arystokraty i pierwszego gubernatora kolonialnego stanu Wirginia[3].

Delaware znajduje się w północno-wschodniej części półwyspu Delmarva. Jest drugim od końca (po Rhode Island) co do wielkości, szóstym od końca pod względem zaludnienia i szóstym pod względem gęstości zaludnienia stanem Stanów Zjednoczonych. Delaware dzieli się na trzy hrabstwa: New Castle, Kent i Sussex. W hrabstwach Sussex i Kent największą rolę w gospodarce odgrywa rolnictwo, natomiast w New Castle – przemysł.

Przed przybyciem Europejczyków w XVI w. Delaware był zamieszkany przez plemiona Lenni Lenape (na północy) i Nanticoke (na południu). W 1631 r. przybyli tu pierwsi Europejczycy, którymi byli Holendrzy. Zamieszkiwali obszar położony w pobliżu dzisiejszego miasta Lewes, który został przyłączony do kolonii Zwaanendael.

Duża część ziem uprawnych leży poniżej 18 m n.p.m. Na południu tereny bardziej piaszczyste i mniej urodzajne.

Delaware był pierwszym stanem, który ratyfikował Konstytucję Stanów Zjednoczonych, stąd przydomek: First State.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
  • 1609 – na teren zajmowany dzisiaj przez stan dotarła ekspedycja Henry’ego Hudsona, angielskiego żeglarza i odkrywcy
  • po 1638 – powstało pierwsze osiedle (zbudowane przez Szwedów) – Fort Christine (obecnie Wilmington)
  • 1655 – kolonia przeszła na własność Holendrów z Nowego Amsterdamu (dziś Nowy Jork)
  • 1664 – obszar Delaware został przyłączony do Prowincji Pensylwanii (kolonia stała się własnością Wielkiej Brytanii)
  • 1703 – kolonia Delaware otrzymała ograniczoną autonomię
  • 1776 – kolonia uzyskała niepodległość
  • 1787 – na terenie Delaware został wprowadzony zakaz sprowadzania czarnoskórych niewolników
  • 7 grudnia 1787 – zgromadzenie stanowe ratyfikowało Konstytucję Stanów Zjednoczonych (kolonia stała się pierwszym stanem Stanów Zjednoczonych)
  • 1861-1865 – wojna secesyjna. Mimo że był to stan niewolniczy, Delaware walczył po stronie Unii
  • 2021- Joe Biden został wybrany pierwszym Prezydentem Stanów Zjednoczonych ze stanu Delaware

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]

Pochodzi od nazwiska Thomasa Westa, barona De La Warr, pierwszego gubernatora Kompanii Wirginijskiej. Początkowo nazwano tak rzekę, później nazwę nadano zamieszkującemu te tereny plemieniu Indian[4].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Linia Transpółwyspowa, Linia Masona-Dixona i Klin (Delaware).
Mapa stanu Delaware
Diagram dwunastomilowego łuku, linii Mason-Dixon i „klinu”. Niebieskie i białe obszary znajdują się w całości w stanie Delaware, oprócz małego skrawka terenu na zachodnim skraju niebieskiego kola, należącego do stanu Maryland.
Staw Blackbird znajdujący się na terenie lasu stanowego Blackbird, w hrabstwie New Castle

Delaware jest drugim od końca pod względem wielkości stanem Stanów Zjednoczonych – jego długość wynosi 154 km, natomiast szerokość od 14 do 56 km, co daje powierzchnię 5060 km².

Granice Delaware są wyznaczone przez granicę ze stanem Pensylwania od północy, rzekę Delaware i Ocean Atlantycki od wschodu, a od zachodu i południa przez stan Maryland. Niewielkie obszary stanu są też usytuowane za wschodnią stroną estuarium rzeki Delaware, i te obszary graniczą na lądzie z New Jersey. Określenie północnej granicy stanu jest nietypowe. Większość z niego to łuk o okręgu o promieniu 12 mil (19.3 km) i środku w kopule budynku sądu w New Castle i jest znany jako Twelve Mile Circle. Jest to jedyna zaokrąglona granica międzystanowa w Stanach Zjednoczonych.

Granica ta rozciąga się od brzegu stanu New Jersey, po czym biegnie łukiem o długości 19 km wzdłuż rzeki Delaware. W pobliżu doliny, w sąsiedztwie stanu Maryland, granica zmierza na zachód. Około kilometr dalej granica ta kieruje się na południe. W pobliżu drogi międzystanowej U.S. Route 50 granica kieruje się na wschód, do wybrzeża Oceanu Atlantyckiego w mieście Ocean City. Klin o powierzchni 3 km², leżący w północno-zachodniej części stanu Delaware, przy zbiegu granic stanów Maryland i Pensylwania, na skutek problemów wiążących się z osiemnastowiecznymi technikami pomiarowymi stał się przedmiotem ciągnącego się przez wiele lat sporu pomiędzy otaczającymi go stanami, rozstrzygniętego na korzyść Delaware dopiero w 1921 roku.

Stan Delaware, razem z hrabstwami wschodniego wybrzeża należącymi do Maryland i dwoma hrabstwami Wirginii, tworzą Półwysep Delmarva, który rozciąga się wzdłuż Oceanu Atlantyckiego.

Topografia

[edytuj | edytuj kod]

Ukształtowanie powierzchni stanu Delaware ma charakter równinny. Stan ten posiada najniższą średnią wysokość ze wszystkich stanów USA[5]. Jego najwyższym wzniesieniem jest Ebright Azimuth, znajdujący się w pobliżu szkoły Concord High School – jego wysokość wynosi 137 m n.p.m.[5] W północnym krańcu Delaware znajduje się płaskowyż Piedmont, charakteryzujący się pofałdowanym terenem oraz licznymi wzgórzami. Resztę obszaru Delaware zajmuje Nizina Atlantycka charakteryzująca się płaskim, piaszczystym i, w niektórych miejscach, bagnistym terenem[6]. Granica między Piedmontem a Niziną Atlantycką biegnie wzdłuż drogi stanowej Delaware Route 2 biegnącej między miastami Newark i Wilmington. Wzdłuż zachodniej granicy Delaware biegnie grzbiet o wysokości od 23 do 24 metrów, który oddziela dorzecza rzeki Delaware od wschodu i zatoki Chesapeake.

Klimat

[edytuj | edytuj kod]

Delaware znajduje się w strefie przejściowej między wilgotnym klimatem subtropikalnym i klimatem kontynentalnym. Pomimo niewielkich rozmiarów (ok. 160 km długości z północy na południe) istnieją znaczne różnice w średniej temperaturze oraz opadach śniegu między hrabstwami Sussex i New Castle. W południowej części stanu panuje łagodniejszy klimat i dłuższy okres wegetacyjny niż w jego północnej części. Najwyższa temperatura powietrza w Delaware, zanotowana 21 lipca 1930 r. w Millsboro, wynosiła 43 °C. Najniższa temperatura, zanotowana 17 stycznia 1893 r. również w Millsboro, wynosiła –27 °C.

Środowisko

[edytuj | edytuj kod]

Przyroda stanu Delaware jest dosyć zróżnicowana. Hrabstwo New Castle jest porośnięte przez lasy nadbrzeżne północno-wschodnich Stanów Zjednoczonych (składające się głównie z lasów mieszanych) oraz mieszane lasy dębowe, typowe dla tej części Stanów Zjednoczonych[7]. Hrabstwa Sussex i Kent są porośnięte przez środkowoatlantyckie lasy nadbrzeżne, składające się z lasów iglastych[7]. Park stanowy Trap Pond jest jednym z najbardziej wysuniętych na północ miejsc w USA, gdzie rosną cypryśniki błotne.

Zarządzanie środowiskiem

[edytuj | edytuj kod]

Stan Delaware zapewnia subwencję w celu odtworzenia środowiska skażonego przez odpady[8].

Miejscowości

[edytuj | edytuj kod]
Największe miasta w stanie Delaware, powyżej 5000 mieszkańców (2022)[9]

Na terenie stanu Delaware znajduje się 57 miast (city lub town) i wsi (village), w tym 6 o liczbie ludności przekraczającej 10 000 mieszkańców, a 33 powyżej 1000 mieszkańców (2022 r.). Lista[9]:

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Spis ludności z roku 2010 stwierdza, że stan Delaware liczy 897 934 mieszkańców, co oznacza wzrost o 114 338 (14,6%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,7% populacji, 21,3% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18,1% to osoby mające 65 i więcej lat. 51,6% ludności stanu stanowią kobiety[10].

Rasy i pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Według spisu z 2010 roku, 69,7% mieszkańców stanowiła ludność biała (62,3% nie licząc Latynosów), 22,8% to Afroamerykanie, 4,1% to Azjaci, 2,6% miało rasę mieszaną, 0,6% to rdzenna ludność Ameryki, 0,1% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 9,3% ludności stanu[10].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia irlandzkiego (18,8%), niemieckiego (16,5%), angielskiego (12,7%), włoskiego (10,2%) i polskiego (5,2%). Istnieją także duże grupy (ponad 10 tys.): Meksykanów, Szkotów, Portorykańczyków, Francuzów, Hindusów, Holendrów, Walijczyków i Afrykańczyków[11][12].

Język

[edytuj | edytuj kod]

Najpowszechniej używanymi językami są[13]:

Religia

[edytuj | edytuj kod]

Dane z 2014 r.[14]:

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

Stan podzielony jest na trzy hrabstwa.

Nazwa Rok założenia Stolica Liczba ludności[kiedy?] Powierzchnia (km²) Pochodzenie nazwy
Kent 1680 Dover 126 697 1103 hrabstwo Kent (Anglia)
New Castle 1664 Wilmington 500 265 1528 miasto New Castle
Hrabstwo Sussex 1680 Georgetown 156 638 2429 hrabstwo Sussex (Anglia)
Łącznie 783 600 5061

Uczelnie

[edytuj | edytuj kod]

Inne informacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Klimat: umiarkowany ciepły, na pograniczu z podzwrotnikowym morskim; opady roczne ok. 1140 mm, średnia dobowa temperatura powietrza (na północy stanu) od 30 st.C w lipcu do -5 st.C w zimie.
  • Główne rzeki: Delaware, Brandywine Creek, Christina
  • Liczba parków stanowych: 13
  • Dewiza: Liberty and Independence („Wolność i niepodległość”)
  • Symbole: kurak błękitny, ostrokrzew amerykański, kwiat brzoskwini
  • Przemysł i bogactwa naturalne:
    • chemiczny (barwniki, nylon, wyroby petrochemiczne)
    • rolnictwo: hodowla drobiu, uprawa soi, kukurydzy, fasoli i szparagów
    • turystyka (liczne zabytki)
    • kanał Chesapeake & Delaware Canal – główna arteria komunikacyjna, dostępna nawet dla statków oceanicznych

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
  2. ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Delaware [online], www.census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).
  3. ↑ ''Delaware'', Online Etymology Dictionary.
  4. ↑ Władysław Kopaliński „Drugi kot w worku – czyli z dziejów nazw i rzeczy”, s. 115, KAW Warszawa 1987, ISBN 83-03-02492-2.
  5. ↑ a b „Elevations and Distances in the United States”, United States Geological Survey.
  6. ↑ A Summary of the Geologic History of Delaware, Delaware Geological Survey.
  7. ↑ a b Olson, D. M, E. Dinerstein et al. (2001). „Terrestrial Ecoregions of the World: A New Map of Life on Earth”.BioScience 51 (11): s. 933–938. doi: 10.1641/0006-3568(2001)051[0933:TEOTWA 2.0.CO;2. ISSN 0006-3568.
  8. ↑ Montgomery, Jeff (May 14, 2011). „Cleaning up contamination”. The News Journal The News Journal(New Castle, Delaware: Gannett). DelawareOnline.
  9. ↑ a b City and Town Population Totals: 2020-2022. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-06-11]. (ang.).
  10. ↑ a b U.S. Census Bureau QuickFacts: Delaware; UNITED STATES [online], www.census.gov [dostęp 2019-01-20] (ang.).
  11. ↑ U.S. Census Bureau, American FactFinder – Results [online], factfinder.census.gov [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-14] (ang.).
  12. ↑ Ancestry in Delaware (State) [online], statisticalatlas.com [dostęp 2019-01-20].
  13. ↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-20].
  14. ↑ Adults in Delaware. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].
  15. ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].
Hrabstwa w stanie Delaware

Flaga Delaware

Podział administracyjny Stanów Zjednoczonych
Stany
Dystrykt federalny
Terytoria zależne
Nieinkorporowane terytoria stowarzyszone
Nieinkorporowane terytoria zorganizowane
Nieinkorporowane terytoria niezorganizowane
Inkorporowane terytorium niezorganizowane:

Flaga Stanów Zjednoczonych

Polityka Delaware
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Delaware&oldid=74650767”