Persèu — Wikipèdia Vejatz lo contengut

Persèu

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Persèu


Persèu tenent la tèsta de Medusa, par Antonio Canova, 1801 (Musèus del Vatican).
Genremascle
EspèciaSemidieu
Activitat(s)Rei de Tirint
CaracteristicaTalaria
Cunèa
Calos Cagatos
FamilhaZèus (paire)
Danaèa (maire)
Andromèda (femna)
Perses, Alcèu, Estenelos, Eleos, Mestor, Electrion e Cinoros (filhs)
Gorgofonèa (filha)
Enemic(s)Medusa
Ceto
Finèu
Abaris
Atis
Polidècte

Persèu (en grèc ancian: Περσεύς Perseús), rei d'Argos, es un eròi de la mitologia grèga.

Persèu es lo filh de Danaèa, fillha del rei d'Argos, Acrisios[1]. Aqueste darrièr, avertís per un oracle que son fellen lo tuarà, embarra sa filha dins una tor d'aram, çò qu'empacha pas Zèus de la seduire jos la forma d'una pluèja d'aur[2]. Naís Persèu atal dins lo secrèt. Revelat a son grand per sos crits, es embarrat dins un cofre amb sa maire e geté als flots, que los pòrtan cap a l'illa de Serifos. Ambedos reculheguit per un pescador nomenat Dictis, qu'auça lo mainat coma son filh. Vengut adult, Persèu se vei confiar per Polidècte, lo rei de l'illa, la mission de tuar la Gorgona Medusa, que l'agach petrifica aqueste qu'atenh. Venceire mercé a las armas magicas donadas per Ermès e Atena, passa sul camin del retorn per l'Etiopia ont encontra la princessa Andromèda, que deu èsser liurada a un mostre marin en punicion de las paraulas imprudentas de sa maire Cassiopèa. Persèu la desliura e l'esposa. De retorn a Serifos, se venja de Polidècte, qu'ensagèt de violar sa maire Danaèa. Rejonh enseguida sa patria, Argos, qu'Acrisios fugís per paur de l'oracle per se refugiar a Larissa. Mas lo rei d'aquesta ciutat organiza de jòcs funeraris que Persèu pren partida. Lançant lo disc, tua accidentalament Acrisios, qu'assistís a las esprovas coma espectator. Al respècte per son defunt grand, Persèu escambia sa reialtat d'Argos contra aquesta de Tirint e dona l'illa de Serifos al pescador.

La legenda de Persèu coneguèt un grand vam après l’Antiquitat, subretot los episòdis de Medusa e d'Andromèda. Benlèu influencièt las legendas crestianas dels sants combatents de dragon, coma aquesta de sant Jòrdi[3]. Nombre dels episòdis de la legende se tapan, mai o mens desformats, dins los contes tradicionnels del folclòre internacional, e sos motius faguèron l'objècte d'una codificacion per Stith Thompson.

Etimologia

[modificar | Modificar lo còdi]

Segon Pierre Chantraine, lo nom de Persèu e d'origina escura[4]. Los autors antics l'apròchan de πέρθω / perthò, « destruire, saquetjat, pilhar ». Segon Thalia Feldman, lo radical perth- seriá eissit de l'indoeuropèu *bher-, « copar »[5].

Mite

[modificar | Modificar lo còdi]

Naissença

[modificar | Modificar lo còdi]
Danaèa e la pluèja d'aur. Cratèri beocin, vèrs -425--420 Lovre.

Persèu es ja mencionat per Omèr, que lo nomena le filh de Zèus e de Danaèa, sens autre precision[6]. Lo Catalòg de las femnas apond que Danaèa es getada a la mar dans un cofre[7],[8], mas cal esperar Ferecid d'Atenas, al sègle V AbC, per que lo recit siá complet: Acrisios, rei d'Argos, e son espoca Eurici engendran una filha, Danaèa. L'oracle de Dèlfes, interrogat, li anóncia qu'aurà pas de filh, mas que lo fellen que li donarà Danaèa lo tuarà[9]. De retorn a çò d'el, Acrisios fa bastir una cambre de bronze sosteranha ont embarra Danaèa e sa noiriça. Zèus apercep pasmens la joventa e la sedusís après s'èsser transformat en pluèja d'aur. Danaèa fa nàicer Persèu e l'eleva en secret, fins a ce que los crit del mainat, de tres o quatre ans, traïsson son existéncia. Acrisios fa executar la noiriça e exigís de saber qu'es lo paire de Persèu. Volent pas creire las declaracions de Danaèa, fa geter a la mar dins un cofre, amb son filh. Lo cofre es levar pels flots fins a l'illa de Serifos, ont Danaèa e Persèu secorreguts per un pescador generós, Dictis de (« ret »), qu'eleva lo mainat coma lo siueu.

Una escolia de l’Iliada fa de Proetos, fraire d'Acrisios, lo paire verai de Persèu, çò qu'auriá estat lo motiu de la brega entre ambedos fraires[10]. Aquesta varianta, que l'escoliasta atribuís a Pindar, es tanben citada pel pseudo-Apollodor[11]. Pindar menciona pasmens l'istòria de la pluèja d'aur alhors[12]. Es possible que dins la font de l'escoliasta e d'Apollodor, Danaèa avent estat seducha per Proetos e emprisonada per son paire en castig, daissant atal lo camp liure a Zèus[13]. La varianta que Danaèa es embarrada dins una tor puslèu que dins una cambra sosterrena ven d'Oraci[14], puèi d'Ovidi[15].

A Serifos

[modificar | Modificar lo còdi]

Encara segon Ferecid, Dictis es lo fraire del rei de l'illa, Polidècte[16]. Alara que Persèu ven adult, Polidècte apercep Danaèa e s'enamora d'ela. Organiza un eranos, es a dire un banquet ont cadun pòrta sa contribucion, que convida lo jovent. Polidècte fenh d'aver besonh de presents per las nòças d'Ipodamia, filha d'Enomaos. A la demanda de Persèu, Polidècte precisa que vòl de cavals; lo jovent respond alara que portarà la tèsta de la Gorgona – per fanfaronnejar, precisa Apollodor[17]. Polidècte respond a l'escomesa quand Persèu pòrta un caval l'endeman, refusa e insistís per obtenir la tèsta de la Gorgona, menaçant de prene de Danaèa se lo jovent o realiza pas.

Lo recit de Ferecid es pas gaire clar: se comprend pas plan quina èra l'intencion primièra de Polidècte en organizant lo banquet, que podava pas preveire que Persèu evocariá Medusa. D'autors modèrnes explican que Polidècte reclama un caval à Persèu savent plan qu'aqueste ne'n possedís pas[18], mas aqueste element s'encontra dins pas cap de font anciana[19].

Medusa

[modificar | Modificar lo còdi]
Persèu capvirant l'agach pendent que tua Medusa (representada aicí coma un centaure feme). Col d'un pitos orientalieant amb relèus, vèrs 660 AbC. Lovre (CA 795).

La decapitacion de Medusa per Persèu figura pas per Omèr, mas apareis a partir de la Teogonia d'Esiòde: Medusa, filha de Ceto e Forcis, es la sola de las tres Gorgonas a èsser mortala e a èsser seducha per Poseidon; es decapitada per Persèu suls bòrds d'Ocean, e de son sang naisson lo caval alat Pegàs e lo gigant Crisaor de l'espasa d'aur[20]. Lo Bloquier d'Eracles mostra Persèu aquipat del casco d'Adès, percaçat per las Gorgonas après aver decapitat Médusa, que la tèsta es embarrada dins un sac de franjas d'aur que pòrta sus l'esquina[21].

Un recit mai complet es aqueste de Ferecid. Persèu, a qui Polidècte, rei enamorat de sa maire, reclama la tèsta de Medusa per l'alunhar, se retirar per se lamentar. Ermès li apareis e, après aver conegut la causa de son lagui, lo mèna a çò de las Grèas, en companhiá d'Atena. Suls conselhs divins, Persèu pana l'unic uèilh e l'unica dent que las tres sòrres tenon, e que se passan l'una l'autra. Las Grèas son obligadas a ajudar Persèu per qu'el lor torne lor ben e indican ont poirà encontrar las nimfas que tenon tres objècte magica: la cunèa o casco d'Ades, que fa invisible son portaire, una par de sandalas aladas que permet de volar dins los aires e una biaça (en grèc ancian, kibisis) destinada conténer la tèsta de Meduse. Persèu lor torna alara uèlh e dent e se'n va a l'encontre de las nimfas per obtenir los tres objèctes. Mercé a las sandalas, Persèu ganha los bòrds d'Ocean ont demoran las Gorgonas, sempre acompanhat per Ermès e Atena que li recomandan de crosar pas l'agach de Medusa. Persèu cofat del casco d'Adès s'apròcha de las Gorgonas endormidas, copa la tèsta de Medusa[22], que plaça dins la biaça e fugís, percaçat per las doas autres Gorgonas, que seguisson son odor.

Lo recit d'Esquil es mai simple, que menciona pas las nimfas: Persèu recep una espasa d'Efest[23] e lo quita Ermès dona las sandalas aladas e lo casco d'Ades. Las Grèas son las gardas de las Gorgonas, que Persèu geter lor uèlh dins lo lac Triton, per las empachar que prevengan lors sòrre a son aprochada[24]. Apollodor apond al recit de Ferecid unes detalhs: Ermès dona a Persèu una espasa corba e Atena ajuda Persèu a decapitar Medusa tendent un bloquièr polit coma un miralh, idèa que s'encontra primièr dins Ovidi[25].

Dins la version d'Ovidi[26], Persèu torna en Grècia passant pel país d'Atlàs. Aqueste apren que Persèu es un filh de Zèus e ensag de l'alunhar per la fòrça, que Tèmis a fach la prediccion qu'un filh de Zèus panarà un jorn las pomas del jardin de las Esperidas. Encolerat Persèu petrifica Atlàs li mostrant la tèsta de Medusa, e lo transforma en una cadena de montanha suq que se pausa lo cèl. Aquesta legenda, benlèu pro tardièra[27], s'opausa a la version mai coneguda de la quista de las paumas d'aur realizada par Eracles ont Atlàs es encara vivent après de generacions.

Isabelle Turcan[28] interprèta la legenda de Persèu, victoriós de la gorgona Medusa coma un mite cosmologic, aqueste un gèni solar venceire del règne de l'ivèrn. Las Grèas coma las Gorgonas son ligadas al mond negre d'Oranos, respectivament las primièras so del país de la muèch e las Gorgonas demoran al tèrle occident ont cada jorn s'amaga lo solelh. Lo poder petrificant de l'agach de Meduse es aqueste de la gelada.

Andromèda

[modificar | Modificar lo còdi]
Persèu, Andromèda e lo mostre marin. Vas corintian. Altes Museum de Berlin (PM F1652).

Lo Catalòg de las femnas menciona lo mariadatge de Persèu e Andromèda e l'episòdi d'Andromèda apareis primièr sus un vasa corintian de figuras negras de 575-570 AbC., es a dire abans las primièras traças de l'istòria de Medusa[29]. Lo primièr recit desvelopat sembla èsser aqueste de Ferecid, gardat per Apollodor, puèi Sofòcle e Euripides consacran a la legenda de las tragèdias tituladas Andromèda, que demora pas que de fragments.

Cassiopèa, maire d'Andromèda, s'èra gausada d'èsser tant bèla coma las Nereïdas. En castig, Poseidon manda un mostre marin que ravatge lo país. Après aver interrogat l'oracle d'Ammon, Cefèu, rei d'Etiopia e espos de Cassiopèa, deu ofrir sa filha en sacrifici. Persèu arriba e, après aver debatut amb Cefèu, libèra la joventa. D'amforas corintianas del sègle VI AbC mostran Persèu tenent Andromèda per la man e rebutant lo mostre marin a còps de pèiras. Per Ovidi e los pintres sus vas posteriors, Persèu lo tua a còp d'espasa[30]. Lo recors a la tèsta de Medusa per petrificar lo mostre apareis pas abannt Lucian de Samosata[31],[32] sègle II.

Persèu esposa Andromèda pasmens s'èra promesa a Finèu, fraire de Cefèu. Una brèga esclata pendent de nòças entre los dos òmes e Persèu cambia Finèu en pèira mercé a la tèsta de la Gorgona[33]. Per Igin, Agenor e non pas Finèu es lo pretendent malastruc d'Andromèda; es dificil de determinar se s'agís d'una varianta o d'una confusion de l'autor. Andromèda dona a Persèu mai d'uns enfants. Omèr[34] e lo Catalòg des femnas citan sonque Estenelos. La tradicion ulteriora, coma Apollodor, nomenan tanben Perses, que Persèu confia a Cefèu, Alcèu, Eleos, Mestor, Electrion, e una filha, Gorgofonèa (« la tuaira de Gorgona »)[35].

Lo retorn

[modificar | Modificar lo còdi]

A Serifos, desliura sa maire de Polidècte se servissent encara de la tèsta de Medusa, cambiant atal en pèire lo rei e sos partisans. Persèu daissa a Dictis lo poder sus Serifos e s'anèt amb Andromèda a Argos, reialme d'Acrisios. Aqueste, aprenon la venguda de son fellen, fugís a Larissa en Tessàlia, de crenhe que la profecia se realize. De retorn en Grècia, Persèu participa e de jòcs funèbres que lo rei taessalian Teutamides donava en l'onor de son paire e qu'assistissiá Acrisios. Passant sa cibla al lançar lo disc, tòca e tua accidentalament lo vièlh, complissent atal la profecia.

Ovide conta que tornant a Argos, Persèu descobrís que Proetos, lo besson d'Acrisios, e segon unes, lo paire verai de Persèu, aviá usurpat lo tròn de son fraire. L'eròi lo tua lo transformant en ròc e pujant sul tròn de la vila. Mas preferís pas regnar sus Argos, avent tuao le rei precedent. Escambiarà donc son reialme contra aqueste de Tirint que lo rei èra Megapentes e i fonda las vilas de Micenas e de Midèa.

Coma lo prestzfach de Persèu èra complit, Atena li recomanda de donar los objèctes magics a Ermès, que los tornarà a lors proprietaris respectius. Segon unas tradicions, Atena garda lo bloquièr sus que plaça la tèsta de la Gorgona. Persèu torna en Asia, ont son filh Perses ven lo fondator legendari de l'empèri dels Perses; Platon dich que los Perses venon d'el[36],[37] e Xenofon conta dins sa Ciropedia[38] que Cir II ven d'el.

Igin dona una version plan diferenta dels eveniments mitics. Per el, Polidècte foguèt un rei pasible qu'esposa Danaèa e plaça Persèu al servici d'Atena. Mai, Acrisios foguèt tuat per escasença pel jovent a Serifos, pendent los jòcs funèbres en l'onor de Polidècte. Igin indica tanben, coma dins la version d'Ovide, que Persèu foguèt tuat per Megapentes, que venjava la mòrt de son paire Proetos.

Se conta que Persèu se peleja amb als servicials de Dionís, que lo culte foguèt introduch en Argolida a la mèsma epòca. Persèu tanben lancèt une estatua dins lo lac de Lèrne e combtèt contra una cèrta « Femna de la Mar ». Atena plaça Andromèda e Cefèu al nombre de las constellacions del cèl e Zèus fa çò mèsme amb Persèu e le mostre marin[39],[40].

Representacions literàrias

[modificar | Modificar lo còdi]
Retrach de l'actor grèc Euiaon jogant Persèu, dotat d'un capèl alat e de botas, identificada per una inscripcion sul vas. Cratèri de calici atic de fons blanc, vèrs 430 AbC.

Se lo mite de Persèu es atestat din des tèxtes conservats sonque a partir del sègle V AbC, es benlèu mai ancian. Al sègle IV AbC, un personatge de la Samiana de Menandre s'exclama atal:« As pas ausit çò que contan, aquò, ditz-me, Niceratos, los poètas tragics, cossí, après s'èsser encargat en aur, Zèus se daissèt càser d'un teulat fins a una reclausa, tota joventa, per la seduire? » [41]

Persèu es en efièch un subjècte plan frequent a l'epòca classica. Simonid de Ceos cante dins l'un de sos poèmas lo planh de Danaèa, embarrada dins lo cofre, e sa crida a Zèus[42]. Esquil consacra e Danaèa e Persèu une trilogia complèta. Se coneis de las tragèdias que dos títol, Las Forcidas e Polidècte, e unes fragments. Lo drama satiric qui completava la trilogia es conservat melhor; titulat Los Satirs tiraires de rets, evòca lo salvament de Danaèa e Persèu per Dictis. Sofòcles compausa tanben un Acrisios, una Danaèa e Las Gens de Larisa

Evocacions dins las arts e dins la cultura populara

[modificar | Modificar lo còdi]

Legenda e folclòre internacional

[modificar | Modificar lo còdi]

Dins The Folktale, Stith Thompson signala un estudi de Hartland[43] sus la legenda de Persèu, ont l'autor compara de contes tradicionals del mond entièr sus aqueste tèma; situa la legende en relacion amb lo contes-tipes del Tuaire de dragons (AT 300) e dels Dos Fraires (AT 303), quitament s'es pas possible de garantir qu'aquestes contes venon dirèctament de la legenda. Thompson menciona diferents motius que s'encontran tanben dins la legenda grèga coma dins fòrça contes populars, atal: T511 (naissença subrenaturala de l'eròis), S301 (l'eròi persecutat e abandonat en companhiá de sa maire)[44], K333.2 (l'uèlh unic panat a las Forcidas), D581 (la victòria sus Meduse d'agach petrificant), T68.1 (la liberacion de l'eròia liurada al mostre marin). De motius coma la joventa embarrada dins la tor, las sandalas aladas o lo casco d'invisibilitat an tanben de resson dins los contes.

Pintura

[modificar | Modificar lo còdi]
Félix Vallotton, Persèu tuant le dragon (1910), Musèu d'art e d'istòria de Genèva

Las diferentas aventuras de Persèu foguèron de subjèctes a la pintura e a l'esculptura de la Renaissença al neoclassisisme e quitament fins a l'epòca contemporanèa. Los artistas principals que li consacrèron d'obrtatges, cal citar:

E tanben Pierre Puget, Pablo Picasso e Salvador Dalí.

Escultura

[modificar | Modificar lo còdi]
Persèu e Andromèda, bas-relièu de Julius Troschel (1840-1850) à la Novèla Pinacotèca de Munic.

Dins lo domèni de l'esculptura, Benvenuto Cellini realizèt un bronze, Persèu tenent la tèta de Medusa (de 1545 à 1554). Florença, loggia del Lanzi. Pierre Puget donèt un marbre Persèu e Andromèda (1684) (Lovre). Antonio Canova faguèt una esculptura nomenada Persèu tenent la tèsta de Medusa en 1801 (Musèu Pio-Clementino al Vatican). Persèu e la Gorgona es una escultura de Camille Claudel datada de 1902. Es tanben aqueste d'una esculptura de Laurent Marqueste realizada en 1890.

Le tèma de Persèu combatent lo mostre marin e desliurant Andromèda se destria de legendas similàrias per d'aisinas evocant las autras aventuras de l'eròi: tèta de Medusa, sandalas d'Ermès, casco d'Ades. A vegada, Persèu a caval sus Pegàs, nascut de la mòrt de Medusa.

Teatre e musica

[modificar | Modificar lo còdi]

Jean-Baptiste Lully compausa en 1682 una tragèdia lirica titulada Persèu.

Cinéma

[modificar | Modificar lo còdi]

Al cinèma, las aventuras de Persèu foguèron adaptadas liurament per de peplum. En 1963, Persèu l'invincible (Perseo l'invincibile), film italo-espanhòl de Alberto De Martino, mòstra Persèu afrontant Acrisios e Galeron e una une Medusa, mena de planta amb tentaculs e un uèlh unic, que pòt animar e contrarotlar los òmes qu'aviá comabiat en estatuas; Persèu afronta tanben un monstruós dragon. Un peplum americain inspirat de l'istòria de Persèu es Lo Tust dels Titans, realisat en 1981. Lo Tust dels titans, un autre de Louis Leterrier amb una seguida La Colèra dels Titans, de Jonathan Liebesman en 2012.


Nòtas

[modificar | Modificar lo còdi]

Modèl:Références

Fonts

[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  •  {{{títol}}}. 
  • Pierre Grimal, Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Grands dictionnaires », (1re éd. 1951) (ISBN 2-13-050359-4)Modèl:Grimal DMGR, p. 361-363.
  •  {{{títol}}}. 
  • (en)  {{{títol}}}. 


Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ Modèl:Harvnb.
  2. ↑ Modèl:Harvnb.
  3. ↑ Ogden 2008, p. 1, 10, 136-138.
  4. ↑ Modèl:DicChan à l'article « Modèl:Grec ancien ».
  5. ↑ (en) Thalia Feldman, « Gorgo and the origins of Fear », dans Arion, vol. 4, Modèl:Numéro3, Autumn 1965, p. 492.
  6. ↑ Modèl:HomIli, XIV, 319-320.
  7. ↑ Modèl:HésCat, frag. 135 MW.
  8. ↑ Gantz 1993, p. 300.
  9. ↑ Phérécyde, FGrH 3 F 10.
  10. ↑ ΣAb Il. XIV, 319 = Pindare, frag. 284 SM.
  11. ↑ Modèl:ApoBib, II, 4, 1.
  12. ↑ Modèl:PinOde, Néméenne, XII, 17-18. Voir aussi la Dixième Néméenne, 45, où Persée est explicitement le fils de Zeus.
  13. ↑ Gantz 1993, p. 301.
  14. ↑ Horace, Odes, III, 16, 1-4.
  15. ↑ Notamment Modèl:OviArt, III, 415-415.
  16. ↑ Phérécyde, FGrH 3 F 4 et 3 F 11.
  17. ↑ Apollodore, Bibliothèque, II, 4, 2.
  18. ↑ Pierre Grimal, p. 360. Modèl:Où
  19. ↑ Gantz 1993, p. 304.
  20. ↑ Modèl:HésThé, 276-281.
  21. ↑ Modèl:HésBou, 216-237.
  22. ↑ Modèl:Harvnb
  23. ↑ Pseudo-Ératosthène, Catastérismes, 22 Modèl:Lire en ligne.
  24. ↑ Eschyle, Phorcydes, fr. 262 I-V Radt. Pindare, Pythiques, XII, 13, y fait peut-être allusion.
  25. ↑ Modèl:OviMét, IV, 782-783.
  26. ↑ Ovide, Métamorphoses, 631-632.
  27. ↑ Gantz 1993, p. 307.
  28. ↑ Isabelle Turcan, « Persée, vainqueur de la « nuit hivernale » ou le meurtre de Méduse et la naissance des jumeaux solaires Chrysaor et Pégase », Études Indo-européennes, 1989.
  29. ↑ Ogden 2008, p. 67.
  30. ↑ Gantz 1993, p. 308.
  31. ↑ Modèl:Harvnb.
  32. ↑ Lucien de Samosate, Dialogues marins, 14 Modèl:Lire en ligne.
  33. ↑ Ovide, Métamorphoses, V, 1-235.
  34. ↑ Modèl:HomIli, Chant XIX, 116-124
  35. ↑ Apollodore, Bibliothèque, II, 4, 3.
  36. ↑ Alcibiade majeur (120d)
  37. ↑ Modèl:Harvnb
  38. ↑ Modèl:XénCyr, Chapitre 2
  39. ↑ Catastérismes, I, 17 et le scholiaste des Phénomènes d'Aratos de Germanicus[Lequel ?].
  40. ↑ Ogden 2008, p. 71.
  41. ↑ Ménandre, La Samienne (761-763). Traduction d'Alain Blanchard[Lequel ?].
  42. ↑ Simonide, 543 PMG.
  43. ↑ Edwin Sidney Harland, The Legend of Perseus, 1894-1896. Rééd. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2012 ISBN: 978-1481035736.
  44. ↑ Ce motif a été repris par Pouchkine de contes traditionnels russes pour son conte en vers, Le Conte du Tsar Saltan.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Persèu&oldid=2342823 »