Acuèlh
Lutz sus...
L’apartheid foguèt una politica de segregacion raciala qu’es estada en vigor entre 1948 e 1990 en Sud-Africa e Namibia (alara jos tutèla sud-africana). Aqueste mot foguèt prononciat per lo primièr còp dins un discors de Jan Smuts, primièr Ministre d’Africa del Sud. Lo tèrme significa «separacion» en afrikaans e neerlandés mas es estat adoptat per gaireben totas las lengas per exprimir una situacion de discriminacion raciala.
La segregacion raciala comencèt durant lo colonialisme, mas l’oficializacion de l’apartheid comencèt après las eleccions generalas de 1948. La nòva legislacion classificava los abitants en grops racials (blancs, negres, coloured e indians) e las zònas residencialas foguèron segregadas per de transferiments forçats de populacion. Los abitants negres foguèron despossedits de la ciutadanetat e transferits dins un dels 10 territòris tribals autonòms diches bantostans, que quatre venguèron d’estats "independents". Lo govèrn segreguèt l’educacion, la santat e d’autres servicis publics, e reservèt per los blancs los de melhora qualitat e pels negres los piègers.
L’apartheid encontrèt una resisténcia intèrna considerabla. Lo govèrn respondiguèt a las protèstas e rebellions en illegalizant l’oposicion, e per una fòrta repression e en empresonant los líders anti-apartheid mai significatius, coma Nelson Mandela. Las reformas promogudas dins los ans 1980 capitèron pas d’estofar l’oposicion, e en 1990 lo president Frederik Willem de Klerk comencèt las negociacions per metre fin al sistèma. En 1994 i aguèt d'eleccions multiracialas per sufragi universal que ganhèt lo Congrès Nacional African de Nelson Mandela.
O sabiatz?
- Un aristocrata d'Auvèrnhe, Gilbèrt dau Motier de La Faieta (imatge), foguèt un general dins las doas revolucions americana e francesa.
- Lo lògo de l’OGC Niça pòrta en occitan Despì 1904 solament despuèi 2013.
- Lo grop de death metal Gojira que s’aperava Godzilla a sa creacion a Ondres, en Gasconha.
- Argentina a quatre noms egalament oficials: Nacion argentina, Províncias unidas del Riu de la Plata, Republica argentina e Confederacion argentina.
- D'un biais indirèct, la vila de Marselha auriá donat son nom a l’ouzo.
- L’estau de la comuna d’Embèrt z-es redond.
Nòvas
- 19 de novembre de 2024: Demissiona lo president d'Abcazia Aslan Bzhania. (imatge) Badra Gunba fa l'interim.
- 12 de novembre: Naiqama Lalabalavu ven president de Fiji.
- 6 de novembre: Marco Bucci ven president de Ligúria.
- 5 de novembre: Donald Trump es elegit president dels Estats Units.
- 4 de novembre: morís lo pintre e escalpraire Louis Cane.
- 3 de novembre: morís l'òme politic marselhés Marcel Tassy.
- 21 d'octobre: lo generau Lương Cường qu’es elegit president de Vietnam.
- 20 d'octobre: Prabowo Subianto ven president d’Indonesia.
- 15 d'octobre: morís l’escrivan chilenc Antonio Skármeta.
- 11 d'octobre: lo prèmi Nobel de la Patz es atribuït a l’associacion japonesa Nihon Hidankyo.
- 10 d'octobre: l’escrivan sud-coreana Han Kang se ganha lo prèmi Nobel de literatura.
- 8 d'octobre: John Hopfield e Geoffrey Hinton son premiats del Nobel de fisica per lors trabalhs sus l'aprendissatge automatic.
- 7 d'octobre: Taye Atske Selassie es elegit president d'Etiopia.
- 1 d'octobre: Francesca Civerchia e Dalibor Riccardi venon capitanis regents de Sant Marin.
- 7 de setembre: l’aresés Mickaël Miguez, lo libornés Alessandro Bartolomucci e lo montpelhierenc Frédéric Villeroux se guanhan una medalha d’aur en fotbòl per òrbs aus jòcs paralimpics de París; lo brivista Mathieu Bosredon se ganha ’na tresena medalha d’aur en ciclisme per equipas; lo tarbés Hélios Latchoumanaya que’s guanha ua medalha d’argent en judo; lo murethin Thomas Peyroton-Dartet se guanha ua medalha d’argent en ciclisme; l’aimostier Cyril Jonard se ganha ’na medalha de bronze en judo.
- 5 de setembre: Ngā Wai Hono e te Pō ven reina dels maòris d’Aotearoa.
- 5 de setembre: lo brivista Mathieu Bosredon se ganha una segonda medalha d’aur en ciclisme H3 aus jòcs paralimpics de París; lo clarmontés Damien Tokatlian e lo tolzan Maxime Valet se ganhan una medalha de bronze en escrima.
- 5 de setembre: Fabrice Pannecoucke ven president del conselh general d’Auvèrnhe Ròse Aups.
- 4 de setembre: lo murethin Thomas Peyroton-Dartet se guanha ua medalha d’aur en ciclisme C3 aus jòcs paralimpics de París; lo brivista Mathieu Bosredon se ganha una medalha d’aur en ciclisme H3; lo milhavés Elie de Carvalho se ganha una medalha d'argent en ciclisme B.
| Meta-Wiki Coordinacion de totes los projèctes* |
Wikiccionari Diccionari universal |
Wikinews Actualitats liuras* | |||||
| Wikilibres Ensemble de tèxtes pedagogics |
Wikiquote Recuèlh de citacions* |
Wikisource Bibliotèca universala | |||||
| Wikiversitat Comunautat pedagogica dobèrta* |
Wikispecies Inventari del vivent* |
Wikimedia Commons Banca de donadas multimèdia* |
*Projècte sens version en occitan o parcialament traduit