पदार्थ विज्ञान
 | एक अनाथ पृष्ठको रुपमा रहेको, अन्य विकिपृष्ठसित नजोडिएको वा एक-दुईवटा लेखहरूसँग मात्र जोडिएको हुनसक्छ। कृपया सम्बन्धित लेखहरूलाई यस पृष्ठ सूत्रसँग जोड्न सहायता गर्नुहोस् |
पदार्थ विज्ञान एक बहुविषयक क्षेत्र हो जसमा पदार्थहरूका विभिन्न गुणहरूको अध्ययन, विज्ञान एवं तकनीकीका विभिन्न क्षेत्रहरूमा यसको प्रयोगको अध्ययन गरिन्छ। यसमा प्रायोगिक भौतिक विज्ञान र रसायनशास्त्र संग-साथ रासायनिक, वैद्युत, यान्त्रिक र धातुकर्म अभियान्त्रिकी जस्तै विषयहरू समावेश छन्। नैनोतकनीकी र नैनोसाइंसमा उपयोगको कारण, वर्तमान समयमा विभिन्न विश्वविद्यालयहरू, प्रयोगशालाहरू र संस्थानहरूमा यसलाई महत्त्वपूर्ण स्थान दिएइको छ।
इतिहास
[सम्पादन गर्नुहोस्]मानव सभ्यताको विकासका विभिन्न चरणहरूको नाम प्राय:त्यस युग विशेषमा प्रमुखतासित प्रयोग गरिने पदार्थहरूको नाममा राकिने गरिन्छ,उदाहरणार्थ :- पाषाण युग,कांस्य युग, लौह युग, सिलिकन युग इत्यादि। पदार्थ विज्ञान आभियान्त्रिकी र प्रयुक्त विज्ञानका सबै भन्दा प्राचीन विधाहरू मध्ये एक हो। आधुनिक पदार्थ विज्ञानको विकास धातु विज्ञानबाट भएको हो। १९औं शताब्दीमा पदार्थको व्यवहारलाई जान्नमा एउटा ठूलो सफलता तब प्राप्त भयो भए जब विलर्ड गिब्सले यो देखाइददिए कि पदार्थहरूको गुण तिनको विभिन्न अवस्थाहरूका आणविक संरचनासित सम्बन्धित उष्मागतिक गुणहरूमा निर्भर गर्छन्। वर्तमान युगमा पदार्थ विज्ञानको तीव्र विकास पछि अन्तरिक्ष स्पर्धाको योगदान रहेकोछ। अन्तरिक्ष यात्राहरूलाई सफल बनाउनमा विभिन्न मिश्रधातुहरू र अन्य पदार्थहरूको खोजले प्रमुख भूमिका निभाएका छन्। पदार्थ विज्ञानको विकासले प्लास्टिक, अर्धचालक र जैवरासायनिक तकनीकहरूको विकासमा र यिनै तकनीकहरूले पदार्थ विज्ञानको विकासमा योगदान दिएकाछन्। साठीको दशक अघि पदार्थ विज्ञान विभागहरूलाई धातुकर्म विभाग भनेर जानिन्थ्यो ,किन भनें १९औं सताब्दी र २०औं सताब्दीको प्रारम्भिक दिनहरूमा धात्विक पदार्थहरूको विकासमा ज्यादा जोर दिइन्थ्यो। यस क्षेत्रको विकसित हुनबाट यसको अंतर्गत अन्य पदार्थहरू यथा : अर्धचालक, चुम्बकीय पदार्थ,सिरेमिक, जैव-पदार्थ, चिकित्सकीय पदार्थ इत्यादिको अध्ययन हुन थाल्यो।
मूल अवधारणाहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]पदार्थ विज्ञानमा अव्यवस्थित ढगले नयाँ पदार्थहरूलाई खोजने र उपयोग गर्नको सट्टा पदार्थको मौलिक रूपले बुझ्ने प्रयास गरिन्छ। पदार्थ विज्ञानको सबै प्रभागहरूको मूलसिद्धान्त कुनै पदार्थको इच्छित गुणहरूलाई तिनका अवस्थाहरू र आणविक संरचनामा चरित्रगत अंतर्संबन्ध स्थापित गर्न हुन्छन्। कुनै पनि पदार्थको संरचना (अतएव उनको गुण) उनको रासायनिक घटकहरूमा र प्रसंस्करणको विधिमा निर्भर गर्छ। रासायनिक सघटन, प्रसंस्करण र उष्मागतिकीको सिद्धान्त पदार्थको सूक्ष्मसरचना निर्धारित गर्छन्। पदार्थको गुण र उनको सूक्ष्मसरचनामा सीधा सबन्ध हुन्छ। पदार्थ विज्ञानमा एउटा उक्ति प्रचलित छ, "पदार्थ मानिसहरू झैं हुन्छन्, तिनको कमिले नै ती पदार्थलाई रोचक बनाउँछ।" कुनै पनि पदार्थको दोषरहित क्रिस्टलको निर्माण असंभव छ। वास्तवमा पदार्थविज्ञानी क्रिस्टल दोषहरू (रिक्ती, प्रक्षेप, विस्थापक अणु इत्यादि )को आवश्यकतानुसार नियन्त्रित गरेर इनलाई मनले चाहेको पदार्थ बनाउँछन्।
बाहिरी सूत्रहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- Nanoscale Interdisciplinary Research Team वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०११-०७-२० मिति
- CMR - Centre for Materials Research वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०११-०४-०७ मिति
- Materials Science and Engineering - Idaho National Laboratory
- Dissemination of IT for the Promotion of Materials Science (DoITPoMS)
- EURELNET Technology Transfer Department at the University of Bordeaux वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०११-०२-०२ मिति
