Санскрит хэл
Санскрит хэл буюу монголоор Самгарди хэл (संस्कृता वाक्, samskrtā, "сайтар найруулсан хэл"[1]) эсвэл санскрит - Энэтхэг-европын хэлний язгуур Энэтхэг хэлний бүлэгт багтах хэл, мөхсөн хэлэнд тооцдог. Гэхдээ Энэтхэгийн 22 албан ёсны хэлний нэгт багтана. 2001 оны Энэтхэг улсын статистикийн тоо баримтаас үзэхэд орчин цагийн самгарди хэлийг 14000 гаруй хүн өөрийн төрөлхи хэл хэмээжээ[2]. Энэтхэгийн эртний утга зохиолын хэл бөгөөд шашны ном судрын дийлэнхийг санскрит хэлээр туурвисан байдаг.
Энэтхэг улсад хэрэглэгдэж буй энэтхэг-европын хэлний язгууртай хэлний ихэнх нь санскрит хэлээс гаралтай, түүхийн үйл явцад олон үндэстний хэлийг бий болгосон. Энэ хэлээр бичсэн хамгийн эртний судар ном нь 3,5 мянган жилийн настай. Энэхүү хэл нь он удаан жилийн түүхэндээ "веди", "пракрит", "сонгодог" зэрэг хэд хэдэн хөгжил өөрчлөлтийн үе шатыг туулсан. Ер нь нэгэн ард түмний буюу улс орны хэл гэхээсээ илүү бүхэл бүтэн соёл иргэншлийн хэл гэж үздэг.
Бичиг үсэг
[засварлах | кодоор засварлах]Самгарди хэлэнд нэгдсэн нэг бичгийн тогтолцоо байдаггүй. Энэ нь утга зохиолын бүтээлийг голчлон амаар дамжуулдаг байсантай холбоотойгэж тайлбарладаг. Самгарди хэлээр бичих шаардлагатай үед ихэвчлэн тухайн орон нутгийн цагаан толгойг ашигладаг байжээ. Самгарди хэлний өнөдөр бидний мэдэж буй хамгийн эртний бичгийн системийг Брахми үет бичиг гэдэг. Эртний Энэтхэгийн түүхийн өвөрмөц дурсгалыг Брахми дээр бичсэн байдаг Ашока хааны "Ашока хааны бичээсүүд" (МЭӨ III зуун). Харостха бичээс нь ойролцоогоор ижил үеэс эхэлдэг. МЭ 4-8-р зуун Гупта бичгийн үндсэн төрөл болжээ. 8-р зуунаас эхлэн шарада зохиол бичигдэж эхэлсэн. Деванагари нь санскрит хэл дээрх бичгийн хувьд 7-р зуунаас идэвхтэй ашиглагдаж эхэлсэн бөгөөд 10-12-р зууны төгсгөлд оршин тогтнох болсон байна.