Бадам (өсімдік)

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Бадам

Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер
Бөлімі: Жабық тұқымдылар
Табы: Қос жарнақтылар
Тұқымдасы: Раушан гүлдер
Тегі: Алхорылар
Екі-есімді атауы
Prunus dulcis
(Mill.) D.A.Webb (1967)

Бадам (лат. Prunus dulcis, бұрын — Prunus amygdalus немесе Amygdalus communis)  - раушангүлділер тұқымдасына жататын жеміс (бадам жаңғағы) ағашы не әсемдік үшін өсірілетін бұта.

Ауа райы бір қалыпты жылы болатын және субтропиктік аймақта, Орта Азия мен Монголияда, Қытайдың орталық таулы аудандарында бадамның 40-қа жуық жабайы түрі өседі. КСРО-да мұның 16 түрі бар, оның екеуі жеміс үшін өсіріледі.

Биологиялық сипаттамасы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бадам - жылу мен жарық сүйгіш әсемдік, қуаңшылық пен аязға да төземдінің өзі қыста 26-27°С суыққа тәзеді, ал шырын жүрген кезде гүл жаратын бүрі 19°С суықта тіршілігің тоқтатады. Сондай-ақ гүл жаруы аяқталар кездегі 2°С, ал жеміс салар кездегі 1°С суықтық бадамның одан әрі өсуіне зор зиян тигізеді. Далалық Бадам ерте гүлдейтін бұта,әсемдік үшін өсіріледі. Қарапайым бадамның биіктігі 6-10 м,жемісі тәтті не қышқылтым, дәнінде 72 % майы бар. Дәні тағам өнеркәсібінде, майы дәрі дайындау үшін пайдаланылады. Бадамды тұқымынан өсіруге не вегетативтік жолмен көбейтуге болады. Оны бақта қатар аралығын 6Х9, ңайтқыш шашылып, топырағы өнделеді, өсімдік зиянкестері мен кеселіне қарсы шаралар жүргізіледі. Бадамның көп тараған сорттары: Десертный, Ялтинский, Никитинский-62, Лангедок (Оңт. Франциядан әкелінді), Дрейк, Нонпарель (Калифорниядан әкелінді), Никитский урожайный, Чуянгинский - 51, Р.Консайский-565[1].

Синонимдар

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әлемде өндіру көлемі жылдар бойынша

(мың тонна)

1965 615
1970 687
1975 762
1980 926
1985 1152
1990 1321
1995 1019
2000 1468
2005 1839
2006 1999
2007 2215
2008 2435
2009 2362
2010 2539
2011 2005
15 ең ірі бадам өндіретін ел және өндіру көлемі

(мың тонна)

Ел 1985 1995 2005 2009 2010 2011
 АҚШ 352 276 703 1162 1414 731
 Испания 287 159 218 282 221 212
 Иран 59 79 109 128 158 168
 Италия 105 90 118 114 108 105
 Марокко 30 45 70 104 102 131
 Сирия 34 34 229 97 73 130
 Тунис 51 35 43 60 52 61
 Түркия 38 37 45 55 55 70
 Алжир 10 20 45 47 39 50
 Грекия 57 57 48 44 33 30
 Ауғанстан 9 9 15 43 56 61
 Қытай 13 19 25 35 38 42
 Ливан 7 28 28 30 28 36
 Пәкістан 28 49 23 26 22 21
 Ливан 15 27 25 25 30 38
Жалпы түрі Жапырақтары мен жемісі Гүлдері Дәндері

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. Қазақ Совет энциклопедиясы/Бас редакторы М.Қ.Қаратаев - Алматы, 1972, 2 том