Ázerbayjan túrkshesi, Ázerbayjansha yamasa Ázerbayjan tili (ázerbayjan túrkshesi: Azərbaycan dili, Azərbaycan türkcəsi, Azərbaycanca) - túrkiy tiller shańaraǵınıń оguz tilleri toparına kiretuǵın til; tiykarınan Ázerbayjanda hám Iranda, derlik Gruziya, Túrkiya, Irak hám Rossiyada keń tarqalǵan. Ázerbayjannıń rásmiy tili. Ázerbayjan tilinde 30 mln. jaqın adam sóyleydi. Sóylesiwshilerdiń ulıwma sanı 14 mln. adamnan artıq (atap aytqanda, Ázerbayjanda 6 mln.ǵa jaqın — 1979-jıl maǵlıwmatları). Ázerbayjan tili 4 sóylesim toparına iye: shıǵıs (kuba, boku, shemahi lahjalari hám muǵan, lankaran dialektleri); batıs (kazax, qarabaǵ, ganja sóylesimleri, ayrum dialekti); arqa (nuhin lah-jasi hám zakatala-kox dialekti); qubla (na-xichevan, órdubod, tavriz sóylesimleri, erevan dialekti). Sóylesimlerdegi parıqlar, tiykarınan, fonetika hám leksika tarawlarında gúzetiledi.
Ázerbayjan tili sóylewshileriniń Kavkazda jaylasıwı
Ázerbayjan tili fonetikasınıń basqa túrkiy tillerge qaraǵanda parıqlı tárepleri: Ázerbayjan tilinde 9 dawıslı, 23 dawıssız ses bar; bar-lıq orınlarda G fonemasınıń keń qollanılıwı; tiykarı túrkiy k/k, dawıssızlarınıń shawqımlılısı (qongan) hám tamaq dawısına aylanıwı (qashan-pashan) sóz basındaǵı ayırım shawqımlı dawıssızlardıń shawqımsızlanıwı (balshıq—shalshıq) hám basqa morfologiyada bir qatar affiksal kórsetkishler óz-ara parıqlansa, sintaksiste buwınlı qospa gápler sisteması rawajlanǵan. Házirgi ázerbayjan tili leksikasınıń tiykarǵı bólimin sol tildiń ózine tiyisli hám ulıwma túrkiy sózler quraydı; sonday-aq, onda arab hám parsı tillerinen ózlesken sózler de talay ǵana.
Jazıwı 1929-jılǵa shekem arab grafikası tiykarında, 1929—39-jıllarda latın grafikası tiykarında, 1939—90-jıllarda rus grafikası tiykarında bolǵan. 1992-jıldan jáne latın grafikası tiykarındaǵı jazıw járiya etilgen. Házirgi ádebiy ázerbayjan tili (Ázerbayjan Respublikasında) XIX ásirdiń ortalarında boku hám shemahi sóylesimleri tiykarında qáliplese baslaǵan[14].
Ázerbayjan
Rossiya
Daǵıstan