Tækni - Wikipedia, frjálsa alfræðiritið Fara í innihald

Tækni

Breyta tenglum
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Gufuhverfill smíðaður í verksmiðju tæknifyrirtækisins Siemens í Þýskalandi.

Tækni er breitt hugtak sem notað er um aðferðir lífvera til þess að nýta sér umhverfi sitt sér til framdráttar með sértækri þekkingu. Mannkynið hefur nýtt sér vísindin og verkfræði til þess að búa til ýmis konar verkfæri sem hafa breytt lífsskilyrðum á hverjum tíma. Saga tækniþróunar er nátengd sögu mannsins. Með tækni er átt við efnislega hluti eins og tæki, vélar og verkfæri, en hún á einnig við um óáþreifanlega hluti eins og kerfi, skipulag og aðferðir. Notkun nýrrar tækni er áberandi í læknisfræði, iðnaði, vísindum, fjarskiptum, flutningum og daglegu lífi fólks um allan heim.

Tækniþróun hefur oft haft mikil áhrif á þróun mannlegra samfélaga. Elsta dæmið um slíkt er þróun steinverkfæra í upphafi steinaldar[1] og þar á eftir þróun hæfileikans til að kveikja eld, sem varð til þess að mannsheilinn stækkaði og tungumálið varð til.[2] Fyrir bronsöld var hjólið fundið upp sem leiddi smátt og smátt til þróunar flóknari véla.[3] Tækninýjungar á sviði samskipta, eins og prentvélin, síminn og Internetið, áttu þátt í að skapa þekkingarhagkerfi.

Tækniþróun hefur mikil áhrif á efnahagsþróun og á stóran þátt í aukinni velmegun mannkyns, en getur líka haft neikvæð áhrif með mengun og náttúrueyðingu. Tækni getur valdið samfélagslegum skaða með því að auka atvinnuleysi vegna aukinnar sjálfvirkni.[4] Þetta hefur leitt til umræðna um hlutverk og notagildi tækninnar, siðfræði tækninnar og aðferðir til að draga úr neikvæðum afleiðingum tækniþróunar.[5] Ýmsar sögulegar hreyfingar, eins og lúddítar og anti-civ, hafa barist gegn framrás nýrrar tækni,[6] meðan aðrar hreyfingar, eins og transhúmanistar og tækniframfarasinnar, líta á tæknina sem frelsandi afl.[7] Oft gengur tæknileg nýsköpun út á að takast á við neikvæðar afleiðingar tækniþróunar, eins og notkun endurnýjanlegra orkugjafa í flutningum og iðnaði,[8] notkun erfðabreyttra jurta til að forðast jarðvegseyðingu,[9] og geimkönnun til að leita leiða til að lifa af hnattrænar hamfarir.[10]

Heiti

[breyta | breyta frumkóða]

Íslenska orðið „tækni“ var líklega búið til af Birni Bjarnasyni frá Viðfirði í kringum 1912.[11] Það er myndað bæði með hliðsjón af danska orðinu teknik (af gríska orðinu τέχνη tekne „list“, „handverk“) og íslenska orðinu tæki (af „tækur“ og „að taka“).

Gríska orðið kom inn í önnur Evrópumál á 19. öld (til dæmis sem Technik í þýsku og technique í frönsku) þegar tekið var að nota það yfir aðferðir til að gera eða skapa hluti, hvort sem einhver tæki komu við sögu eða ekki.[12] Technologie vísaði þá ýmist til fræðigreinar sem fékkst við rannsóknir á slíkum aðferðum, eða lagasetningar í kringum notkun þeirra.

Verðandi tækni

[breyta | breyta frumkóða]

Verðandi tækni er ný tækni sem er enn skammt á veg komin hvað varðar útfærslur og útbreiðslu. Dæmi um verðandi tækni eru örtækni, líftækni, þjarkafræði, þrívíddarprentun, bálkakeðjur og gervigreind.

Árið 2005 spáði framtíðarfræðingurinn Ray Kurzweil því að næsta tæknibylting myndi byggjast á framförum í erfðafræði, örtækni og þjarkafræði, og að þjarkafræðin myndi hafa mest áhrif af þessum þremur.[13] Erfðatækni getur gefið okkur mun betri stjórn á líffræði mannsins með markvissri þróun og sumir telja að þetta muni umturna sjálfsmynd okkar.[14] Aðrir óttast að slík erfðatækni geti leitt til kynbótastefnu eða félagslegs ójöfnuðar. Örtækni gerir okkur kleift að móta sameindir með því að eiga beint við frumeindir[15] sem gæti leitt til gagngerrar ummyndunar á okkur sjálfum og umhverfi okkar.[16] Nanóþjarkar gætu unnið við að eyða krabbameinsfrumum í mannslíkamanum eða myndað ný líffæri og máð þannig út skilin milli tækni og líffræði.[17] Sjálfvirkni þjarka hefur þróast hratt og talið er að vélar muni taka við af mönnum við mörg hættuleg störf, eins og leit og björgun, sprengjueyðingu, slökkvistörf og stríð.[18]

Hugmyndir um framtíð gervigreindar eru mismunandi, en helmingur sérfræðinga sem tóku þátt í könnun árið 2018 taldi að gervigreind myndi ná að vinna öll verkefni betur og ódýrar en menn fyrir 2063 og gera öll mannleg störf sjálfvirk fyrir 2140.[19] Væntingar um framfaraatvinnuleysi hafa ýtt undir áherslu á menntun í tölvuvísindum og hugmyndir um borgaralaun. Sumir stjórnmálafræðingar telja að þetta gæti leitt til aukinnar öfgahyggju, meðan aðrir líta á þetta sem tækifæri til að koma á nýju allsnægtahagkerfi.[20]

Tilvísanir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ The British Museum. „Our earliest technology?“. smarthistory.org. Afrit af uppruna á 2. september 2022. Sótt 2. september 2022.
  2. ↑ Gowlett, J. A. J. (5. júní 2016). „The discovery of fire by humans: a long and convoluted process“. Philosophical Transactions of the Royal Society B. 371 (1696): 20150164. doi:10.1098/rstb.2015.0164. PMC 4874402. PMID 27216521.
  3. ↑ Rao, J. S. (2011). History of Rotating Machinery Dynamics. History of Mechanism and Machine Science (enska). 20. árgangur. Springer Dordrecht. doi:10.1007/978-94-007-1165-5. ISBN 978-94-007-1164-8. Afrit af uppruna á 10. september 2022. Sótt 10. september 2022.
  4. ↑ Jennifer Okafor (12. apríl 2020). „Negative Impact of Technology on the Environment“. TRVST (bandarísk enska). Afrit af uppruna á 2. september 2022. Sótt 2. september 2022.
  5. ↑ de Vries, M. J.; Verkerk, M. J.; Hoogland, J.; van der Stoep, J. (2015). Philosophy of Technology : An Introduction for Technology and Business Students. United Kingdom: Taylor & Francis. ISBN 9781317445715. OCLC 907132694. Afrit af uppruna á 4. október 2022. Sótt 10. september 2022.
  6. ↑ Gardenier, M. (7. október 2016). „The "anti-tech" movement, between anarcho-primitivism and the neo-luddite“. Sociétés. n° 131 (1): 97–106. doi:10.3917/soc.131.0097. ISSN 0765-3697. Afrit af uppruna á 10. september 2022. Sótt 10. september 2022.
  7. ↑ Lee, N. (2019). Lee, Newton (ritstjóri). The Transhumanism Handbook (enska). Cham: Springer Publishing. doi:10.1007/978-3-030-16920-6. ISBN 9783030169190. S2CID 195791313. Afrit af uppruna á 8. júlí 2022. Sótt 10. september 2022.
  8. ↑ Haščič, I.; Johnstone, N.; Watson, F.; Kaminker, C. (15. desember 2010). „Climate Policy and Technological Innovation and Transfer: An Overview of Trends and Recent Empirical Results“. OECD Working Papers. OECD Environment Working Papers (enska). doi:10.1787/5km33bnggcd0-en. Afrit af uppruna á 10. september 2022. Sótt 10. september 2022.
  9. ↑ Grunewald, W.; Bury, J. (2015). The GMO Revolution (enska). LannooCampus Publishers. ISBN 9789401432191.
  10. ↑ Gottlieb, J. (1. maí 2022). „Discounting, Buck-Passing, and Existential Risk Mitigation: The Case of Space Colonization“. Space Policy (enska). 60: 101486. Bibcode:2022SpPol..6001486G. doi:10.1016/j.spacepol.2022.101486. ISSN 0265-9646. S2CID 247718992.
  11. ↑ Halldór Halldórsson (10. júní 1995). „Tækni“. Dagblaðið Vísir: 16.
  12. ↑ Salomon, Jean‐Jacques (1. janúar 1984). „What is technology? The issue of its origins and definitions“. History and Technology. 1 (2): 113–156. doi:10.1080/07341518408581618. ISSN 0734-1512. Afrit af uppruna á 4. október 2022. Sótt 10. september 2022.
  13. ↑ Kurzweil, Ray (2005). „GNR: Three Overlapping Revolutions“. The Singularity is Near. Penguin. ISBN 978-1-101-21888-4.
  14. ↑ Kompridis, N. (2009). „Technology's challenge to democracy: What of the human“ (PDF). Parrhesia. 8 (1): 20–33. Afrit (PDF) af uppruna á 4. október 2022. Sótt 21. febrúar 2011.
  15. ↑ McShane, Sveta (19. apríl 2016). „Ray Kurzweil Predicts Three Technologies Will Define Our Future“. Singularity Hub (bandarísk enska). Sótt 10. maí 2021.
  16. ↑ Poole, C. P. Jr.; Owens, F. J. (30. maí 2003). Introduction to Nanotechnology (enska). John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-07935-4.
  17. ↑ Vince, G. (3. júlí 2003). „Nanotechnology may create new organs“. New Scientist (bandarísk enska). Afrit af uppruna á 11. september 2022. Sótt 11. september 2022.
  18. ↑ Lee, Sukhan; Suh, Il Hong (14. janúar 2008). Recent Progress in Robotics: Viable Robotic Service to Human: An Edition of the Selected Papers from the 13th International Conference on Advanced Robotics (enska). Springer Science & Business Media. bls. 3. ISBN 978-3-540-76728-2. Afrit af uppruna á 4. október 2022. Sótt 13. september 2022.
  19. ↑ Grace, K.; Salvatier, J.; Dafoe, A.; Zhang, B.; Evans, O. (31. júlí 2018). „Viewpoint: When Will AI Exceed Human Performance? Evidence from AI Experts“. Journal of Artificial Intelligence Research (enska). 62: 729–754. doi:10.1613/jair.1.11222. ISSN 1076-9757. S2CID 8746462. Afrit af uppruna á 4. október 2022. Sótt 11. september 2022.
  20. ↑ Sadler, Philip (2010), Sustainable Growth in a Post-Scarcity World: Consumption, Demand, and the Poverty Penalty, Surrey, England: Gower Applied Business Research, bls. 7, ISBN 978-0-566-09158-2
  Þessi grein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Tækni&oldid=1873401“