Քարտեզ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Քարտեզ (այլ կիրառումներ)
Քարտեզ, երկրային մակերևույթի՝ քարտեզագրական պրոյեկցիայով կառուցված փոքրացված ընդհանրացված պատկերը հարթության վրա, որը պարունակում է կոորդինատային ցանց և ներկայացնում է նրա վրա տեղակայված օբյեկտներն ու երևույթները պայմանական նշանների որոշակի համակարգով։
Շատ քարտեզներ ստատիկ են, հիմնականում երկչափ, սակայն գոյություն ունեն նաև դինամիկ, եռաչափ քարտեզեր։ Դրանք ցույց են տալիս բնական և հասարակական օբյեկտների և երևույթների տեղադիրքը, վիճակը և փոխադարձ կապը տարածության ու ժամանակի մեջ։
Ընդհանուր ձևավորում ունեցող քարտեզները կարող են ընդգրկվել ատլասի մեջ։
Դասակարգում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աշխարհագրական քարտեզները դասակարգվում են ըստ բովանդակության, մասշտաբի, նշանակության, տարածքի ընդգրկման։
Ըստ բովանդակության
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ բովանդակության՝ քարտեզները լինում են ընդհանուր աշխարհագրական և թեմատիկ։
- Ընդհանուր աշխարհագրական (ֆիզիկական) քարտեզներում ներկայացվում են բոլոր աշխարհագրական երևույթները, այդ թվում՝ ռելիեֆը, ջրագրությունը, բուսական-հողային ծածկույթը, բնակավայրերը, տնտեսական կառույցները, հաղորդակցումը, սահմանները և այլն։ Ընդհանուր աշխարհագրական խոշորամասշտաբ քատեզները, որոնցում պատկերված են տեղանքի բոլոր օբյեկտները, կոչվում են տեղագրական քարտեզներ։
- Թեմատիկ քարտեզները ներկայացնում են բնական երևույթները, բնակչության, տնտեսության տեղակայվածությունը, փոխադարձ կապերն ու դինամիկան, սոցիալական ոլորտը։ Դրանք կարելի է բաժանել երկու խմբի՝ բնական երևույթների քարտեզներ և հասարակական երևույթների քարտեզներ։
- Բնության երևույթների քարտեզները ներառում են բնական միջավայրի բոլոր բաղադրիչներն ու նրանց համադրությունները։ Այդ խմբում ներառված են երկրաբանական, գեոֆիզիկական, Երկրի մակերևույթի և Համաշխարհային օվկիանոսի հատակի ռելիեֆների, օդերևութաբանական և կլիմայական, օվկիանոսագիտական, բուսաբանական, ջրաբանական, հողային, օգտակար հանածոների, ֆիզիկա-աշխարհագրական լանդշաֆտների ու ֆիզիկա-աշխարհագրական շրջանացման և այլ քարտեզներ։
- Հասարակական-քաղաքական քարտեզների թվին են պատկանում բնակչության, տնտեսագիտական, քաղաքական, պատմական, սոցիալ-աշխարհագրական քարտեզները, ընդ որում՝ այդ ենթակատեգորիաներից յուրաքանչյուրն իր հերթին կարող է ունենալ իր ենթատեսակները։ Այսպես, տնտեսագիտական քարտեզների թվին են պատկանում արդյունաբերության (ինչպես ընդհանուր, այնպես էլ ճյուղային), գյուղատնտեսության, ձկնարդյունաբերության, տրանսպորտի ու կապի քարտեզները։
Ըստ տարածքի ընդգրկման
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ տարածքի ընդգրկման՝ լինում են.
- տիեզերքի քարտեզներ
- աշխարհի քարտեզներ,
- մայրցամաքների քարտեզներ,
- երկրների և տարածաշրջանների քարտեզներ։
Ըստ տարածքի ընդգրկման` առանձնացնում են տիեզերքի քարտեզները։ Դրանք պատկերում են աստղային երկնակամարի տարբեր մասեր, երկնային մարմինների, հատկապես մոլորակների մակերևույթներ։ Ամենաբազմաազանը մեր մոլորակի` Երկրի մակերևույթի , նրա առանձին մասերի` մայրցամաքների, տարածաշրջանների և տարածքային փոքր միավորների քարտեզներն են։ Վերջիններից են վարչատարածքային միավորների(պետությունների, վարչական շրջանների,քաղաքների, գյուղերի) քարտեզները։
Ըստ մասշտաբի
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ մասշտաբի՝
- խոշորամասշտաբ (1:10 000 - 1:200 000 ու ավելի մեծ)
- միջին մասշտաբի (1:200 000 - 1:1 000 000)
- փոքր մասշտաբի (1:1 000 000-ից ավելի փոքր)
Տարբեր մասշտաբի քարտեզներն ունեն պատկերի տարբեր ճշգրտություն և մանրամասնություն, ընդհանրացման տարբեր աստիճաններ և տարբեր նշանակություններ։
Ըստ նշանակության
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ նշանակության՝
- գիտատեղեկատվական, որ նախատեսված են գիտական հետազոտությունների իրականացման և առավել ամբողջական տեղեկատվություն ստանալու համար,
- մշակութային-կրթական, նախատեսված է գիտելիքների, գաղափարների ժողովրդականացման համար,
- ուսումնական, օգտագործվում է որպես տեսողական ուղեցույցներ աշխարհագրության, պատմության, երկրաբանության և այլ առարկաների ուսումնասիրության ժամանակ, դրանց թվին է պատկանում եզրագծային քարտեզը,
- տեխնիկական, արտացոլում է օբյեկտները և պայմանները, որոնք անհրաժեշտ են տեխնիկական այս կամ այն խնդիրները լուծելու համար,
- զբոսաշրջային, կարող են պարունակել բնակավայրեր, ուղենիշներ, տեսարժան վայրեր, տեղաշարժման երթուղիներ, հանգստի, գիշերակացի և այլ ծառայությունների վայրեր՝ կախված զբոսաշրջության տեսակներից,
- նավիգացիոն (ճանապարհային) և այլն։
Իրավական կարգավորում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որոշ երկրներ պահանջում են, որ հրատարակված բոլոր քարտեզներում արտացոլվեն վիճելի տարածքների պատկանելության վերաբերյալ իրենց տեսակետները, օրինակ.
- Ռուսաստանում Google քարտեզը Ղրիմը ներկայացնում է որպես Ռուսաստանի մաս[1]։
- Ինչպես Հնդկաստանի Հանրապետությունը, այնպես էլ Չինական Ժողիվրդական Հանրապետությունը պահանջում են, որ հնդկա-չինական սահմանային վեճի առարկա հանդիսացող տարածքները բոլոր քարտեզներում ներկայացվեն իրենց օգտին[2]։
2010 թվականին Չինական Ժողովրդական Հանրապետությունը պահանջել է, որ Չինաստանից սպասարկվող բոլոր օնլայն քարտեզները տեղակայվեն երկրի տարածքում, ինչը նրանց ենթակա կդարձներ չինաստանյան օրենքներին[3]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Տեղագրական քարտեզներ
- Երկրաբանական քարտեզներ
- Քարտեզագրություն
- Տեղագրություն
- Ծովային քարտեզ
- Աշխարհագրական շրջված քարտեզ
- Պորտուլաններ
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Bill Chappell (2014 թ․ ապրիլի 12). «Google Maps Displays Crimean Border Differently In Russia, U.S.». NPR.org.
- ↑ «Google charts a careful course through Asia's maps». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
- ↑ Guanqun, Wang. «China issues new rules on Internet map publishing». news.xinhuanet.com. Xinhua News Agency. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 27-ին.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- David Buisseret, ed., Monarchs, Ministers and Maps: The Emergence of Cartography as a Tool of Government in Early Modern Europe. Chicago: University of Chicago Press, 1992, 0-226-07987-2
- Denis E. Cosgrove (ed.) Mappings. Reaktion Books, 1999 1-86189-021-4
- Freeman, Herbert, Automated Cartographic Text Placement. Արխիվացված 2007-10-29 Wayback Machine White paper.
- Ahn, J. and Freeman, H., “A program for automatic name placement,” Proc. AUTO-CARTO 6, Ottawa, 1983. 444–455.
- Freeman, H., “Computer Name Placement,” ch. 29, in Geographical Information Systems, 1, D.J. Maguire, M.F. Goodchild, and D.W. Rhind, John Wiley, New York, 1991, 449–460.
- Mark Monmonier, How to Lie with Maps, 0-226-53421-9
- O'Connor, J.J. and E.F. Robertson, The History of Cartography. Scotland : St. Andrews University, 2002.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Թեմատիկ քարտեզներ Արխիվացված 2022-09-06 Wayback Machine
- International Cartographic Association (ICA), the world body for mapping and GIScience professionals
- Geography and Maps, an Illustrated Guide, by the staff of the U.S. Library of Congress.
- The History of Cartography Project at the University of Wisconsin, a comprehensive research project in the history of maps and mapping
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քարտեզ» հոդվածին։ |
| ||||||
