Փարիզ - Վիքիպեդիա Jump to content

Փարիզ

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Փարիզ (այլ կիրառումներ)
Մայրաքաղաք
Փարիզ
ֆր.՝ Paris
Դրոշ Զինանշան


Fluctuat nec mergitur
ԵրկիրՖրանսիա Ֆրանսիա
ՄարզԻլ-դը-Ֆրանս (երկրամաս)
ՀամայնքՄեծ Փարիզ, Իլ դը Ֆրանս, Ֆրանսիայի թագավորություն և Փարիզի շրջան
Ներքին բաժանում20 շրջան
ՔաղաքապետԲերտրան Դելանոէ
Հիմնադրված էմ.թ.ա. III դ. թ.
Այլ անվանումներԼուտեցիա
Մակերես105,4 կմ²
ԲԾՄ65 մ
Կլիմայի տեսակօվկիանոսային կիսամայրցամաքային
Պաշտոնական լեզուֆրանսերեն
Բնակչություն▼2 145 906 մարդ (հունվարի 1, 2020)[1]
Խտություն21 196,44 մարդ/կմ²
Ագլոմերացիա12,161,542
Ազգային կազմ330 000 արտասահմանցի
Կրոնական կազմ80% քրիստոնյա,
75 % կաթոլիկ,
Տեղաբնականունփարիզեցի
Ժամային գոտիUTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ+33 (1)
Փոստային դասիչ75001-75020
Ավտոմոբիլային կոդ75
Պաշտոնական կայքparis.fr​(ֆր.)
Փարիզ (Ֆրանսիա)##
Փարիզ (Ֆրանսիա)

Փարիզ[2] (ֆր.՝ Paris, Պաղի), Ֆրանսիայի մայրաքաղաքը և խոշորագույն քաղաքն է։ Այն տեղակայված է Սեն գետի վրա՝ Ֆրանսիայի հյուսիսում՝ Իլ-դը-Ֆրանս երկրամասի սրտում։ Բնակչությունը՝ ▼2 145 906 մարդ (հունվարի 1, 2020)[1]։ Փարիզն իր արվարձաններով Եվրոպայի ամենախիտ բնակեցված կենտրոններից մեկն է՝ շուրջ 12 միլիոն բնակչությամբ[3]։ Տարածք՝ 105,4 կմ2։ Միջին բարձրություն՝ 33 մ։ Ավելի քան երկու հազարամյակ լինելով կարևորագույն բնակավայր, 12-րդ դարում Փարիզը դարձավ Եվրոպայի առաջատար մշակութային և կրթական կենտրոններից մեկը և խոշորագույն քաղաքը մինչ 18-րդ դարը։ Այսօր Փարիզը բիզնեսի, կրթական, գիտական, մշակութային և քաղաքական աշխարհի խոշորագույն կենտրոններից մեկն է[4]։

Փարիզն իր արվարձաններով հանդերձ ներառում է Ֆրանսիայի արդյունաբերության մեկ քառորդը, 2010 թվականին € 572.4 միլիարդ արդյունքով և ՀՆԱ ցուցանիշով աշխարհի քաղաքներից առաջատարն է[5]։ Փարիզը և տարածաշրջանը զբոսաշրջության ցուցանիշով նույնպես աշխարհում առաջինն է։ Փարիզում են տեղակայված ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության չորս օբյեկտներ և բազմաթիվ միջազգային կազմակերպություններ[6]։

Պատմական ակնարկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Փարիզի պատմություն

Վաղ շրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզը ձևավորվել է գալլական փարիզիներ ցեղի բնակավայր Լուտեցիայի տեղում (Սիտե կղզի), որը հիշատակում է Հուլիոս Կեսարը մ.թ.ա. 1-ին դարում։ Մ.թ. 3-4-րդ դարերում կոչվել է Պարիզիի (լատին․՝ Parisii հետագայում՝ ֆր.՝ Paris)։ 497 թվականին Փարիզը ֆրանկների իշխանության տակ էր, եղել է Քլոդվիգ I-ի նստավայրը, Կարոլինգների օրոք՝ կոմսության կենտրոն։ 885-886 թվականներին պաշարել են նորմանները։ Կապետինգների գահ բարձրանալով՝ դարձել է Ֆրանսիական թագավորության մայրաքաղաքը։

13-18-րդ դարեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բարենպաստ աշխարհագրական դիրքը, թագավորանիստ քաղաք լինելը նպաստել են 13-14-րդ դարերում արհեստների ու առևտրի խոշոր կենտրոն դառնալուն։ Քաղաքի տնտեսական կյանքում մեծ դեր էին խաղում թագավորի հովանավորությունը վայելող վաճառականները։ 13-րդ դարից քաղաքի կառավարումը բաժանված էր թագավորական իշխանության և քաղաքային ինքնավարության միջև։

14-15-րդ դարերում Փարիզն ամենամարդաշատ արևմտաեվրոպական քաղաքն էր, մոտ 100 հազար բնակչով (այլ տվյալներով՝ 200 հազար) 14-րդ դարում, 15-րդ դարում՝ 200 հզ. (կամ 300 հազար)։ 1331-1453 թվականների Հարյուրամյա պատերազմի ընթացքում՝ 1420 թվականին, Փարիզը գրավեցին անգլիացիները, որոնց իշխանության տակ մնաց մինչև 1436 թվականը։ 1572 թվականին Փարիզում կազմակերպվել է հուգենոտների զանգվածային ջարդ (Բարդուղիմեոսյան գիշեր)։ Փարիզում են ծավալվել Ֆրոնդայի հիմնական իրադարձությունները (1648-1653)։ 1682 թվականին թագավորական նստավայրը Փարիզից (որը մնում էր Ֆրանսիայի մայրաքաղաքը) տեղափոխվել է Վերսալ (մինչև 1789 թվականը)։ 17-րդ դարի 2-րդ կեսից 18-րդ դարերում Փարիզը դարձել է գիտության, գրականության և արվեստի համաշխարհային կենտրոն։


Սեն, Սիտե կղզին, Փարիզի Աստվածամոր տաճարը և Սեն–Լուի կղզին։
Սեն, Սիտե կղզին, Փարիզի Աստվածամոր տաճարը և Սեն–Լուի կղզին։


19-րդ դար

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզի աշխատավորները մեծ դեր են խաղացել Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության 1848 թվականի գլխավոր իրադարձությունների ժամանակ։ Հեղափոխության ժամանակ Փարիզը ստացել է մունիցիպալ ինքնավարության իրավունք, 1799-1814 թվականներին զրկվել է այդ իրավունքից։ 1814 թվականի մարտին և 1815 թվականի հուլիսին Փարիզը օկուպացրել են հակաֆրանսիական կոալիցիայի ուժերը։

19-րդ դարի սկզբին ստեղծվել են առաջին ֆաբրիկա-ձեռնարկությունները, անցկացվել ջրանցքներ, կառուցվել գետային նավահանգիստ։ 1800 թվականին բացվել է ֆրանսիական բանկը։ 1837 թվականին կառուցվել է Փարիզ-Սեն Ժերմեն երկաթուղին, ավելացել է Փարիզի բնակչությունը. 1846 թվականին՝ 1 միլիոն։ 1830 թվականի Հուլիսյան հեղափոխության շարժիչ ուժերն էին բանվորներն ու արհեստավորները։ 1832 թվականի հունիսին, 1834 թվականի ապրիլին, 1839 թվականի մայիսին տեղի են ունեցել հանրապետական ապստամբություններ, 1840 թվականի հուլիս-օգոստոսին՝ բանվորների զանգվածային գործադուլ։ 1843 թվականի վերջից 1845 թվականի սկիզբը Փարիզում է ապրել և աշխատել Կառլ Մարքսը։ 1846 թվականին այստեղ կազմավորվել է կոմունիստական թղթակցային կոմիտեն, իսկ 1847 թվականին՝ Կոմունիստների միության համայնքը։ Փարիզի 1848 թվականի հեղափոխության գլխավոր կենտրոնն էր. այստեղ է տեղի ունեցել 1848 թվականի Հունիսյան ապստամբությունը։ 1851 թվականի դեկտեմբերի 2-ին Փարիզում կատարվեց բոնապարտիստական հեղաշրջումը, բարիկադների վրա մարտնչող առաջավոր բանվորներին ու դեմոկրատական մտավորականությանը չհաջողվեց պահպանել հանրապետությունը, հաստատվեց Երկրորդ կայսրությունը։

1850-ական թվականներին կատարվել են Փարիզի վերահատակագծման աշխատանքներ։ 19-րդ դարի 2-րդ կեսից Փարիզը խոշոր միջազգային ֆինանսական կենտրոն էր։ 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին Փարիզում սկսել է արագորեն զարգանալ ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը («Ռենո», «Սիտրոեն» հսկա գործարանները և այլն)։ 1900 թվականին գործարկվել է Փարիզի մետրոպոլիտենի 1-ին գիծը։ Փարիզում անց են կացվել համաշխարհային արդյունաբերության ցուցահանդեսներ (1867, 1878, 1889, 1937)։ 19-րդ դարի 60-ական թվականների կեսից ուժեղացել է բանվորական շարժումը։ 1864 թվականի դեկտեմբերին հիմնվել է I Ինտերնացիոնալի սեկցիան։ 1870 թվականի սեպտեմբերի 4-ի հեղափոխությամբ տապալվեց Երկրորդ կայսրությունը, 1870 թվականի սեպտեմբեր - 1871 թվականի հունվարին Փարիզը պաշարեցին պրուսական զորքերը։ Փարիզի պատմության խոշորագույն իրադարձությունն էր Փարիզի կոմունան։ 1889 թվականին Փարիզում գումարվել է II Ինտերնացիոնալի 1-ին կոնգրեսը։ 1890 թվականին երկրում տեղի է ունեցել առաջին մայիսմեկյան ցույցը։

20-րդ դար

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1919-1920 թվականներին տեղի են ունեցել աշխատավորների խոշոր ցույցեր։ 1930 թվականներին ֆաշիստական հետադիմության հարձակման պայմաններում, Փարիզի աշխատավորները հանդես են եկել հանրապետության պաշտպանությամբ, 1934 թվականի փետրվարի 5-ին խափանվեց ֆաշիստական խռովության փորձը։ 1935 թվականի հուլիսի 14-ի ժողովրդական հուժկու ցույցը նպաստել է Ֆրանսիայում ժողովրդական ճակատի ձևավորմանը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի (1939 - 1945) ժամանակ Փարիզը հայտարարվել է «բաց քաղաք»։ 1940 թվականի հունիսի 14-ին Փարիզը օկուպացրել են գերմանաֆաշիստական զորքերը։ Փարիզը դիմադրության շարժման խոշորագույն կենտրոն էր։ Ֆրանսիայի մայրաքաղաքը ազատագրվեց Փարիզի ապստամբության հետևանքով։ Պատերազմից հետո Փարիզը բանվորական և դեմոկրատական շարժման խոշորագույն կենտրոն է դառնում։ 1949 թվականին Փարիզում (միաժամանակ Պրահայում) կայացավ Խաղաղության կողմնակիցների 1-ին համաշխարհային կոնգրեսը։ 1950-1960-ական թվականներին տեղի են ունեցել միտինգներ ի պաշտպանություն հանրապետության, համընդհանուր գործադուլներ։ Փարիզի արդյունաբերական արվարձանները և քաղաքամերձ բնակավայրերը, որտեղ կենտրոնացած են արդյունաբերական պրոլետարիատի հսկայական զանգվածներ, կազմում են Փարիզի «Կարմիր գոտին»։ Փարիզը միջազգային դիվանագիտական և հասարակական կյանքի կենտրոն է, մի շարք միջազգային կազմակերպությունների (ՅՈՒՆԵՍԿՕ և այլն) նստավայրը, ինչպես նաև միջազգային տարբեր համաժողովների, կոնֆերանսների, հանդիպումների վայր։

Բնակչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզի բնակչության
փոփոխության դինամիկան

1150 50 000
1200 120 000
1328 200 000
1365 275 000
1422 100 000
1500 150 000
1565 294 000
1590 300 000
1637 415 000
1680 515 000
1750 576 000
1789 650 000
1801 547 800
1810 714 600
1851 1 053 000
1872 1 851 702[7]
1881 2 240 000
1901 2 714 000
1926 2 871 000
1954 2 850 000
1975 2 300 000
1999 2 125 000
2007 2 143 000
Des villages Cassini

Փարիզի տարածքում ապրում է Իլ-դը-Ֆրանս շրջանի բնակչության 19,2 %-ը և Ֆրանսիայի բնակչության 3,5 %-ը[8]։ Այսպիսով, Փարիզը հանդիսանում է Ֆրանսիայի ամենախիտ բնակեցված շրջանը, որի բնակչության միջին խտությունը 20 433 մարդ/կմ² է։ Բնակչության խտությունը տարբերվում է տարբեր շրջաններում։ Ամենանոսր բնակչությամբ շրջանը 12-րդն է (8 370 մարդ/կմ²) և այս շրջանին միացնելով Վենսենյան անտառը և 1-ին շրջանը (9 228 մարդ/կմ²)։ Առավել խիտ բնակեցված շրջանն է 11-րդ շրջանը, որի բնակչության խտությունը կազմում է ավելի քան 40 000 մարդ/կմ²[9]։

Ժողովրդագրական տվյալներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անտիկ ժամանակներում և միջին դարերում բազմաթիվ պատերազմների, համաճարակների և մասսայական սովի պատճառով բնակչության քանակը հաճախ կտրուկ նվազում էր։ Օրինակ՝ 1832 թվականի խոլերայի համաճարակի արդյունքում մահացավ մոտ 20 000 մարդ։

19-րդ դարի արդյունաբերականացումը բերեց բնակչության կտրուկ աճի։ 1921 թվականին բնակչության քանակը կազմում էր արդեն մոտ 3 միլիոն, այս թիվը մինչ այժմ համարվում է Փարիզի համար ռեկորդային ամբողջ պատմության ընթացքում։ Այս պահին Փարիզում ապրում է մի փոքր ավելի քան երկու միլիոն մարդ։ Փարիզին հակառակ՝ դրա արվարձանների բնակչությունը աճում է, նրանց ընդլայնման հաշվին, 1921 թվականին այստեղ ապրում էին 4,85 միլիոն մարդ, իսկ 2006 թվականին արդեն 11,6 միլիոն։

Այն բանի հաշվին, որ փարիզեցիների մեծամասնությունը կենսաթոշակի անցնելիս տեղափոխվում են ապրելու արվարձաններ, կամ Ֆրանսիայի հարավ, Փարիզը բավականին «երիտասարդ» քաղաք է։ Այստեղ են բնակվում մեծ քանակով չամուսնացած մարդիկ (ամբողջ բնակչության 51, 5%-ը)[10], միջին փարիզյան ընտանիքը կազմված է 1, 88 մարդուց[11]։ Ծնելիության գործակիցը կազմում է 1, 64, փարիզյան ընտանիքների մեծամասնությունը ունի ընդամենը մեկ երեխա[12]։ 2004 թվականին ծնելիության ցուցանիշը կազմել է 14, 8, մահվան գործակիցը՝ 6, 6։ Այսպիսով, բնակչության բնական աճը կազմել է + 8, 1, իսկ ընդհանուրը + 2, 1[13]։

Տարի Բնակչություն
1990 2 152 423 մարդ [14]
1999 2 125 246 մարդ [14]
2008 2 211 297 մարդ [14]
2014 2 243 739 մարդ [15]
2017 2 187 526 մարդ [16]
2018 2 175 601 մարդ [17]
2019 2 165 423 մարդ [18]
2020 2 145 906 մարդ [1]


Էթնիկական կազմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2008 թվականին Փարիզում ապրում էին մոտ 330 000 արտերկրացիներ, ինչը կազմում է բնակչության 14,9 %-ը[19]։ Նրանց 30 %-ը Եվրամիության երկրներից են, ևս 20 %-ը ներգաղթածներ են Ալժիրից, Մարոկոից և Թունիսից։

Ներգաղթածներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աֆրիկական թաղամասը Փարիզի 18-րդ շրջանում

Կարելի է պնդել, որ Ֆրանսիայի մայրաքաղաքը հանդիսանում է բազմաթիվ մշակույթների հպման կենտրոն։ Այսպես, 1999 թվականի մարդահամարի տվյալներով, Փարիզի բնակչության 19,4 %-ը ծնվել էին արտերկրում։ 4,2 %-ը ներգաղթածներ էին, որոնք վերջերս էին եկել այստեղ (1990-1999 թվականներ), մեծ մասամբ Չինաստանից և աֆրիկյան մայրցամաքից։ Բացի այդ փարիզեցիների մոտ 15 %-ը մուսուլմաններ են։ Փարիզ եկող ներգաղթի առաջին ալիքը եղել է 1820 թվականին, գերմանական գյուղացիների զանգվածային տեղաշարժի հետ կապված, որոնք փախչում էին Գերմանիայի գյուղատնտեսական ճգնաժամից։ Այդ ժամանակից մինչ օրս ներգաղթի ալիքները ժամանակ առ ժամանակ ծածկում են քաղաքը՝ 19-րդ դարի ընթացքում Փարիզ էին գալիս իտալացիներ և հրեաներ Կենտրոնական Եվրոպայից, 1917 թվականի ռուսաստանյան հեղափոխությունից հետո այստեղ են եկել ռուս փախստականներ, երկու համաշխարհային պատերազմների միջև Փարիզ էին գալիս լեհեր, և հետո էթնիկ ֆրանսիացիներ, որոնք վերադառնում էին նախկին գաղութներից, 1950-1970 թվականները այստեղ էին գալիս ապրելու իսպանացիներ, իտալացիներ, պորտուգալացիներ, Մաղրիբի և Հարավարևելյան Ասիայի երկրներից գաղթածները։ Ներգաղթածների մեծամասնությունը բաժանվում են իրենց էթնիկ բնորոշմամբ, այսպես, օրինակ, աֆրիկայից գաղթածները սևամորթները հիմնականում ապրում են 18-րդ և 19-րդ շրջաններում (մասնավորապես Շատո Ռուժ թաղամասում), Բելվիլ թաղամասում ապրում են հիմնականում չինացիներ և հյուսիսային Աֆրիկայից գաղթածներ։ Փարիզի 13-րդ շրջանը հայտնի է իր չինական թաղամասով, ամերիկացիները հիմնականում բնակվում են 16-րդ շրջանում։

Տնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզյան տնտեսական շրջանում է կենտրոնացած երկրի տնտեսապես ակտիվ բնակչության 22 %-ը, վերամշակող արդյունաբերության զգալի մասը։ Արդյունաբերության զարգացումը պայմանավորված է կապիտալի համակենտրոնացմամբ, որակյալ բանվորական ուժի սակավությամբ, տրանսպորտային հարմար կապերով և սպառողական շուկայի ծավալով։ Ծանր արդյունաբերությունը ներկայացված է («Կրայսլեր», «Թոմսոն Հաուսթոն», «Դանլոպ» և այլն) խոշոր ձեռնարկություններով։ Կան նաև (հատկապես թեթև արդյունաբերության մեջ) արհեստավորական տիպի մանր ձեռնարկություններ։ Փարիզյան շրջանը սպառում է երկրում արտադրվող էլեկտրաէներգիայի մոտ 20 %-ը։ էլեկտրաէներգիայի մի մասը Փարիզը ստանում է այլ շրջաններից, գազը՝ Լակից, Ալժիրից և Նիդերլանդներից։ Արդդյունաբերության գլխավոր ճյուղերն են մեքենաշինությունը, մետաղամշակումը (հատկապես ավտոմոբիլաշինությունը), էլեկտրատեխնիկական և էլեկտրոնային, քիմիական, կարի, սննդի, պոլիգրաֆ արդյունաբերությունը։ Տարեկան թողարկվում է ավելի քան 2 միլիոն ավտոմոբիլ (Ֆրանսիայամ արտադրվող ավտոմոբիլների 79 %-ը, խոշոր գործարաններն են «Ռենոն» և «Սիտրոեն»)։ Զարգացած են ինքնաթիռաշինությունը (տալիս է ազգային արտադրանքի մոտ կեսը), հաստոցաշինությունը (համազգային արտադրանքի մոտ 40 %-ը), ճշգրիտ մեխանիկայի և օպտիկական ապրանքների արտադրությունը, ռազմական արդյունաբերությունը և մեքենաշինության ոչ մետաղատար ճյուղերը։ Փարիզի գործարանները մետաղ ստանում են գլխավորապես Լոթարինգիայից, Լիոնի և ՀԱ. տնտեսական շրջաններից։ Քիմիական արդյունաբերության հիմնական ճյուղերն են ռետինի, նուրբ քիմիայի, պլաստմասսայի արտադրությունը։ Թեթև արդյունաբերության մասնագիտացած ճյուղը կարի արտադրությունն է։ Փարիզը միջազգային նորաձևության օրենսդիրն է։ Այստեղ Է թողարկվում երկրագնդի արտադրվող պատրաստի հագուստի ավելիի քան 30 %-ը։ Համաշխարհային համբավ ունի Փարիզի արդուզարդի, գալանտերիայի, ոսկերչական իրերի և հուշանվերների արտադրությունը։ Զարգացած է թղթի, պոլիգրաֆիայի, կահույքի և սննդի արդյունաբերությունը, շինանյութերի արտադրությունն ու շինարարական ինդուստրիան։ Ձեռնարկությունների մեծ մասը տեղաբաշխված է Փարիզի արևմտյան և հյուսիսային արվարձաններում։ Փարիզում է կենտրոնացած երկրի բանկերի կեսը։ Փարիզը առաջատար դեր ունի երկրի արտաքին և ներքին առևտրում։ Այստեղ կանոնավորապես անց են կացվում տոնավաճառներ։ Ամեն տարի Փարիզ են այցելում միլիոնավոր օտարերկրյա տուրիստներ։

Տրանսպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզը Ֆրանսիայի տրանսպորտային գլխավոր հանգույցն Է, այստեղով անցնում են միջազգային կարևորագույն ճանապարհներ, 11 ճառագայթաձև երկաթուղիները Փարիզը կապում են բոլոր տնտեսական շրջանների, խոշոր նավահանգիստների, 2 շրջակա ճանապարհներով՝ Մեծ Փարիզի հետ։ Սենի և նրա վտակների ջրանցքների համակարգով Փարիզը կապվում Է Հռենոս, Ռոն և Լուար գետերի, ինչպես նաև հյուսիսային շրջանների հետ։ Գլխավոր նավահանգիստը ժենվիլիեն է։ Փարիզը միջազգային օդագնացության խոշոր հանգույց Է։ Գլխավոր օդանավակայաններն են՝ Օռլին, Լը Բուրժեն, «Շառլ դը Գոլը»։ Փարիզը ունի ճյուղավորված մետրոպոլիտեն։ Փարիզը հանդիսանում է հասարակական տրանսպորտի հայրենիքը։ Հասարակական տրանսպորտի առաջին ուղեգիծը հայտնվել է Փարիզում Բլեզ Պասկալի նախաձեռնությամբ 1662 թվականի մարտի 18-ին[20]։

Սեն, Արվեստի կամուրջն ու Սիտե կղզին, աջից Ֆրանսիայի ինստիտուտն է։

Ճանապարհային տրանսպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փարիզի օղակաձև ճանապարհը

Փարիզը երկրի խոշորագույն ճանապարհային հանգույցն է։ Պատմականորեն երկրի հիմնական ճանապարհները ճառագայթաձև դուրս էին գալիս մայրաքաղաքից, մինչ այսօր այս ճառագայթները պարզ երևում են Ֆրանսիայի քարտեզի վրա։ Փարիզում հատվում են ճանապարհներ բոլոր ուղղություններից՝ А1 Լիլից, А4 Ռեյմսից, А5 Դիժոնից, А6 Լիոնից, А77 Նևերից, А10 Օռլեանից, А13 Ռուանից և А16 Ամյենից։

Անիջականորեն քաղաքի շուրջ կառուցված է օղակաձև ճանապարհը, որն ունի 2-ից 4 երթևեկման գծեր ամեն ուղղությամբ։ Եվս երկու օղակաձև ճանապարհներ A86-ը և A104-ը թույլ են տալիս տրանզիտային տրանսպորտի միջոցներին շրջանցել Փարիզը առանց քաղաք մտնելու։

Օդային տրանսպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Air France-ի ինքնաթիռը Շառլ դը Գոլի անվան միջազգային օդանավակայանում

Փարիզի մոտ են գտնվում երկու խոշոր միջազգային օդանավակայաններ, որոնք միացնում են Իլ-դը-Ֆրանս շրջանը 529 քաղաքների հետ աշխարհի 136 երկրներում. ուղևորափոխադրման ծավալները հաշվի առնելով այս շրջանը գտնվում է հինգերորդ տեղում աշխարհում և երկրորդ տեղում Եվրոպայում[21]։

  • «Շառլ դը Գոլ» - 58, 2 միլիոն ուևոր տարում (2010 թվականի տվյալներ), երկրորդն է Եվրոպայում ուղևորափոխադրման ծավալներով (լոնդոնյան Հիթրոու օդանավակայանից հետո)։
  • «Օրլի» - 25, 2 միլիոն ուևոր տարում (2010 թվականի տվյալներ), գտնվում է 11-րդ տեղում Եվրոպայում։ Օդանավակայանի ուղևորափոխադրման մոտ կեսը ներքին թռիչքներ են։

Խոշոր օդանավակայանների և քաղաքի միջև տրանսպորտային կապը իրականացվում է հետևյալ կերպ[22]․

  • RER էլեկտրագնացքներ՝ երկաթուղային կայարաններ - «Aeroport Charles-de Gaulle 1», «Aeroport Charles-de Gaulle 2-TGV» և «Pont-de-Rungis/Aeroport d’Orly», «Antony», համապատասխանաբար։
  • Ավտոբուսային ուղեգծեր՝ № 350, 351 կամ մասնագիտացված «Air France» ընկերության ավտոբուսներ։
  • Տաքսի։

Aéroports de Paris ընկերության ենթակայության տակ են գտնվում նաև 12 փոքր օդանավակայաններ Փարիզի շրջակայքում, այդ թվում՝

Բյուջետային ավիաընկերությունները կարող են օգտագործել նաև Փարիզից փոքր-ինչ հեռու գտնվող հետևյալ օդանավակայանները՝

  • Վատրի օդանավակայան (ֆր.՝ Aéroport Paris - Vatry, Փարիզից 140 կմ արևելք)։
  • Բովե օդանավակայան (ֆր.՝ Aéroport de Beauvais-Tillé, Փարիզից 80 կմ հյուսիս)։

Երկաթուղային տրանսպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սեն-Լազար կայարան, նրա դիմաց մուտքը մետրոպոլիտենի 14-րդ գիծ
Լիոնյան կայարան

Փարիզյան կայարանների երկաթուղային գծերը միացնում են Ֆրանսիայի մայրաքաղաքը երկրի բոլոր շրջանների և հարևան երկրների հետ։ Արագընթաց գնացքները հաշված ժամերի ընթացքում հասցնում են ուղևորներին հարևան երկրների մայրաքաղաքներ և խոշոր քաղաքներ (Փարիզ - Բրյուսել - 1 ժամ 20 րոպե, Փարիզ - Լոնդոն - 2 ժամ 20 րոպե, Փարիզ - Ամստերդամ - 3 ժամ 15 րոպե)[23]։ Երկաթուղային կայարանների միջև կապը իրականացվում է հասարակական տրանսպորտով։

Բեռնափոխադրումների համար օգտագործվում են Լե Բուրժե (գտնվում է համանուն համայնքում) և Vaires կայարանները։

Հասարակական տրանսպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Փարիզի հասարակական տրանսպորտ
RER-ը Փարիզի Շառլ դը Գոլի անվան օդանավակայանում

Ֆրանսիայի մայրաքաղաքի հասարակական տրանսպորտը ներկայացված է ստորգետնյա (մետրոպոլիտեն և RER) և վերգետնյա (ավտոբուսներ և տրամվայներ) տեսակներով, ինչպես նաև ջրային (Voguéo), հեծանիվների վարձույթների Vélib ցանց և տաքսիներ (Փարիզում գործում են 16 623 տաքսիներ[25])։

Փարիզյան հասարակական տրանսպորտի հիմնական օպերատորն է RATP (ֆր.՝ Régie Autonome des Transports Parisiens) կազմակերպությունը, որի ենթակայության տակ են գտնվում մետրոպոլիտենի և ավտոբուսների բոլոր գծերը, տրամվայի երեք և RER-ի երկու գծերը[26]։ T4 տրամվայի գիծը և RER-ի գծերի մեծամասնությունը սպասարկվում են ֆրանսիական երկաթուղու (SNCF) կողմից։

Փարիզի մետրոպոլիտեն
Փարիզի մետրոպոլիտենի գնացքը հատում է Սենը

Փարիզի ամենահարմար և արագ տրանսպորտը համարվում է մետրոն, որը բացվել է 1900 թվականի հուլիսին։ Այն կազմված է 14 ուղեգծերից, 212,5 կմ ընդհանուր երկարությամբ, ունի 300 կայարաններ, նրա կազմի մեջ է մտնում նաև Մոնմարտրի ճոպանուղին[27], այս մետրոպոլիտենը համարվում է աշխարհում ամենախիտը՝ քաղաքում չկա վայր, որը հեռու է գտնվում մետրոպոլիտենի կայարանից ավելին քան 500 մետրը[28]։ 1998 թվականից մետրոպոլիտենի համակարգում գործում է 14 համարի ուղեգիծը, որը աշխարհում առաջին ավտոմատացված մետրոպոլիտենի գիծն է[29]։

RER արագաշարժ գծերի ցանցի ստեղծման գաղափարը ծագել է 1960-ական թվականներին, մետրոպոլիտենի ցանցից դուրս փարիզյան արվարձանների սրընթաց աճի հետ կապված[30]։ Այսօր, RER (ռեգիոնալ-էքսպրես-մետրո) ցանցը կազմված է մերձքաղաքային էլեկտրագնացքների 5 ուղեգծերից (A, B, C, D, E), որոնք անցնում են Փարիզի կենտրոնով, RER-ի հանգուցային կայարանները միացած են մետրոպոլիտենի կայարանների հետ անցումներով։

Հեծանիվների վարձույթի կետ Բասիլի հրապարակում

1992 թվականից, տրանսպորտային գծերի խտության մեծացման պատճառով, ընդունվեց որոշում վերաբացել Փարիզի տրամվայի գծերը, որոնք դադարեցրել էին օգտագործվել 1937 թվականին[31]։ Իլ-դը-Ֆրանս շրջանի ամբողջ տրամվայների ցանցից անմիջականորեն քաղաքի տարածքով է անցնում միայն մեկ (Т3) գիծ, որը բավականին սիրված է փարիզեցիների կողմից, բոլոր մյուս ուղեգծերը աշխատում են քաղաքի արվարձաններում։ 2012 թվականին պլանավորվել է գծերի երկարացումը[32]։

Փարիզի ավտոբուսային ցանցը գործում է 1906 թվականից, այսօր այն կազմված է 60 երթուղիներից[33], ինչպես նաև «Noctilien» գիշերային ավտոբուսներից[34]։ Որոշ ժամանակ Փարիզում աշխատում էին նաև տրոլեյբուսներ, այս ցանցի ծաղկումը եղել է օկուպացիայի ժամանակներում, սակայն տրոլեյբուսային ցանցը վերացվել է 1966 թվականին։

2007 թվականից քաղաքում գործում է հեծանիվների վարձույթի ավտոմատացված ցանցը՝ Vélib'-ը, որը բաղկացած է 1450 վարձույթի կետերից, ամեն 300 մետրը մեկ։ Փարիզյան քաղաքապետարանի ներկայացուցչի պնդմամբ, սա քաղաքում տեղաշարժվելու համար ամենաարագ միջոցն է, որին զիջում են նույնիսկ մետրոն և ավտոմեքենաները[35]։

2011 թվականի դեկտեմբերից գործում է էլեկտրոմոբիլների կարճաժամկետ վարձույթի ցանց՝ Autolib'։

2008 թվականից Փարիզում գործարկվեց Voguéo կատամարանների ցանցը, որը գործում է Աուստերլիցի կայարանի և Մեզոն Ալֆորի միջև[36][37]։

Քաղաքի սահմաններում բոլոր տրանսպորտի միջոցներում օգտագործվում է Ticket t+ տոմսը[38], Mobilis մեկօրյա տոմսերը[39] և Ticket jeune Week-end տոմսերը 26 տարեկանից երիտասարդների համար[40], ինչպես նաև Paris Visite մեկ կամ բազմաօր տոմսերը[41] կամ Navigo մեկանգամյա տոմսերը[42]։

Վարչական բաժանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փարիզի 20 շրջանները
Հիմնական հոդված՝ Փարիզի վարչական բաժանում

Հաճախ Փարիզը անվանում են ֆր.՝ Paris intra-muros, բառացի՝ «պատերի ներսում», իսկ մերձակա արվարձանների հետ՝ ֆր.՝ Paris intra-muros, Մեծ Փարիզ։

Փարիզը բաժանվում է 20 շրջանի, որոնք համարակալված են սկսած կենտրոնից և թվերը աճում են ըստ ժամացույցի սլաքի։ Փոստային ինդեքսներն են սկսած 75001-ից մինչև 75020[43]։ Յուրաքանչյուր շրջան իր հերթին բաժանվում է 4 թաղամասի, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր ոստիկանությունը։

Մշակույթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սենի ափը

1991 թվականին Սենի ափին գտնվող պատմամշակութային վայրերն ընդգրկվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում[44]։ Քաղաքամերձ Ֆոնթեբլո ապարանքը[45] և Վերսալյան պալատը[46] ցանկ են ներառվել համապատասխանաբար 1979 և 1981 թվականներին։

Ճարտարապետություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Փարիզի ճարտարապետություն

Փարիզը դարերի ընթացքում կերպավորվել Է տարբեր ճարտարապետական ոճերի ազդեցության ներքո, սակայն գլխավորապես համաչափ կառուցապատման ն տարածական հորինվածքների ներդաշնակ միասնության շնորհիվ, պահպանել է գեղարվեստական ամբողջկանությունը։ Տակավին միջնադարից քաղաքը, որի պատմական կորիզը Սիտե կղզին է, կառուցապատվել է օղաշառավղային սկզբունքով։ Հատակագծի հիմքը կազմել են՝ հյուսիսից հարավ, Սիտեով անցնող՝ Սեաստոպոլ, Ստրասբար, Սեն Միշել բուլվարների և արևելքից արևմուտք, Սենին (երկու ափերը Մեծ Փարիզում միացնում են 60-ից ավելի կամուրջ) զուգահեռ՝ Սեն Անտուան, Սեն Օնորե փողոցների գծերը։ Շառավղային մայրուղիները հատվում են բուլվարների այն օղակներով, որոնք ընկած են նախկին ամրոցապարիսպների տեղում։ Պատմականորեն Փարիզում առաջացել է 3 կենտրոն, որի շուրջն աճել և կազմավորվել է քաղաքը՝ Սիտե կղզին (III դարից), Սենի աջ և ձախ ափերը։

Թատրոն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Ֆրանսիական թատրոն
Գարնիե օպերա
Կոմեդի Ֆրանսեզ

Փարիզյան օպերան նշանակալի ավանդ է ունեցել օպերային արվեստի զարգացման գործում։ Փարիզում կա 2 օպերային թատրոն՝ Գարնիե օպերան, որը հայտնի է նաև Գրանդ օպերա անվամբ և Օպերա Բաստիլը։ Գարնիե օպերան, որը բացվել է 1875 թվականին, կոչվել է ճարտարապետ Գարնիեի անունով։ Թատրոնն իր 11237 մ² տարածքով համարվում է աշխարհի ամենամեծ օպերային թատրոնը։ Օպերա Բաստիլ թատրոնը գործում է 1989 թվականից։ Այս թատրոնի բացումով, Գարնիե պալատում բեմադրվում են հիմնականում բալետային և դասական օպերային ներկայացումներ։

«Սև կատու»-ի պաստառը «Tournee du Chat Noir» կաբարեում

Կոմեդի Ֆրանսեզ հայտնի թատրոնն առաջացել է 1680 թվականին՝ Մոլիերի նախկին Illustre Théâtre և մի քանի այլ թատերախմբերի միաձուլումից։ Թատրոնում էին խաղում այնպիսի հայտնի դերասաններ, ինչպիսիք էին Սառա Բեռնարը, Ժան Լուի Բառոն։ Այժմ թատրոնը հանդես է գալիս հիմնականում դասական խաղացանկով։

Կաբարե

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզում կան շատ կաբարեներ, որոնցից ամենահայտնիներն են Մուլեն Ռուժը, Լիդոն, Քրեյզի Հորսը, Պարադիզ Լատինը՝ Լատինական թաղամասում և Ֆոլի Բերժերը։

Փարիզի խորհրդանիշերից մեկն է համարվում «Tournee du Chat Noir» կաբարեի «Սև կատվի» գովազդային պաստառը, որը նկարել է Թեոֆիլ Ստեյնլենը 1896 թվականին։ Կաբարեն գործում էր Փարիզի բոհեմական Մոնմարտր թաղամասում։

Թանգարաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լուվր, Սյուլլի տաղավարը

Լուվրի թանգարանը բացվել է 1793 թվականին ֆրանսիական թագավորների նախկին նստավայրում և բաղկացած է 8 թեմատիկ բաժիններից, որտեղ 60600 մ² տարածության վրա ներկայացված է համաշխարհային ամենամեծ հավաքածուներից մեկը, որը ներառում է 35000 ցուցանմուշ՝ միջնադարյան արևմտաեվրոպական արվեստի գլուխգործոցներ, ինչպես նաև անտիկ քաղաքակրթությունների՝ հին հռոմեացիների, եգիպտացիների, էտրուսկների, մերձավորարևելյան քաղաքակրթությունների և իսլամական ազգերի արվեստի նմուշներ[47]։ Հենց այստեղ են պահպանվում այնպիսի համաշխարհային գլուխգործոցներ, ինչպիսին են Մոնա Լիզան (Ջոկոնդա) և Միլոսյան Վեներան։

Օրսե թանգարանը գտնվում է Սենի ափին՝ նախկին Օրսե երկաթուղային կայարանի շենքում։ Շենքը կառուցվել է Վիկտոր Լալուի նախագծով 1900 թվականին՝ Փարիզի և Օռլեանի մեջ կապ պաշտպանելու համար, սակայն այն փակվել է 1939 թվականին։ 1980-ական թվականներին շենքը Գաե Աուլենտեի գլխավորությամբ հանձնվեց թանգարանին։ Օրսե թանգարանը նախ և առաջ հայտնի է ֆրանսիացի իմպրեսիոնիստների հավաքածուով։ Այստեղ ցուցադրված են նաև 1848-1914 թվականների նկարներ, քանդակներ, լուսանկարներ և կահույք։

Օրսե թանգարանը

1977 թվականին Ռենցո Պիանոյի, Ռիչարդ Ջորջ Ռոջերսի և Ժանֆրանկո Ֆրանչինիի նախագծով կառուցված Ժորժ Պոմպիդուի անվան արվեստի և մշակույթի ազգային կենտրոնը համարվում է Ֆրանսիայի ժամանակակից արվեստի գլխավոր կենտրոնը։ Կենտրոնում է տեղակայված ոչ միայն Փարիզի ժամանակակից արվեստի պետական թանգարանը, այլև գրադարան, կինոսրահներ, գրախանութներ և մանկական արվեստի ստուդիաներ։ Հետաքրքիր է նաև շենքի կառուցվածքը՝ բոլոր ենթակառուցվածքները (վերելակները, օդափոխիչ համակարգերը, շարժասանդուղքները) դուրս են հանված և ներկված են վառ գույներով։

Պիկասոյի թանգարանում ցուցադրված է միայն 250 նկար, սակայն այն Փարիզի ամենագեղեցիկ թանգարաններից մեկն է։ Այստեղ կարելի է գտնել ինչպես Պիկասոյի աշխատանքները, այնպես էլ այլ նկարիչների՝ Ժորժ Բրակի, Պոլ Սեզանի, Անրի Մատիսի և Ամեդեո Մոդիլիանիի հավաքածուները։ Թանգարանը տեղակայված է Մարե թաղամասում գտնվող Սալե դղյակում։

Միջնադարյան Կլյունի պալատում այժմ գտնվում է Փարիզի միջնադարյան թանգարանը միջնադարյան արվեստի հավաքածուով։ 2000 թվականի սեպտեմբերին թանգարանի շենքի մոտ աճեցվել է միջնադարյան այգի (jardin médiéval)՝ 5000 մ² տարածքով։

1900 թվականի Համաշխարհային ցուցադրության կապակցությամբ որպես ցուցասրահներ նախագծվել են Մեծ և Փոքր պալատները։ Մեծ պալատում ցուցադրված են ոչ միայն արվեստի ցուցանմուշներ, այլև բազմազան ցուցահանդես-տոնավաճառներ, օրինակ՝ Mondial de l’automobile de Paris ավտոմեքենաների ցուցահանդեսը։ Փոքր պալատում տեղ են գտել ֆրանսիական և իտալական Վերածննդի գեղանկարչության հավաքածուներ, ինչպես նաև ֆլանդրիացի և հոլանդացի վարպետների նկարներ։

Կինեմատոգրաֆ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Ֆրանսիայի կինեմատոգրաֆ

Կինեմատոգրաֆը որպես կատարողական արվեստ ծնվել է հենց Փարիզում 1895 թվականի դեկտեմբերի 28-ին Կապուցինների զբոսայգում գտնվող Գրան սրճարանում Լյումիեր եղբայրների առաջին կինոնկարի հանրային ցուցադրությամբ։

Տեսարժան վայրեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փարիզի համայնապատկերը Հաղթանակի կամարից

Փարիզում են գտնվում հսկայական քանակով տեսարժան վայրեր, որոնց թվում են ոչ միայն ճարտարապետական կոթողներ, այլ նաև փողոցներ, կամուրջներ, հրապարակներ և այլն։ Փարիզում կան մոտ 1800 պատմական վայրեր և 130 թանգարաններ[48], որոնցից 14-ը պատկանում են քաղաքին, և մուտքը այնտեղ անվճար է։

Ամենանշանավոր տեսարժան վայրերից մեկն է մետաղյա Էյֆելյան աշտարակը, որը կառուցվել է ճարտարագետ Գուստավ Էյֆելի նախագծով։ Աշտարակը նախատեսվում էր որպես ժամանակավոր կառույց, որը պետք է լիներ Համաշխարհային ցուցահանդեսի մուտքը 1889 թվականին։ Սակայն այն ոչ միայն մնաց կանգուն, այլ նաև այն ժամանակից ի վեր դարձավ քաղաքի խորհրդանիշը։

Սակրե Կյոր բազիլիկ

Էյֆելյան աշտարակից դեպի հյուսիս հորիզոնի վրա խոյանում է Սակրե Կյոր բազիլիկը, կառուցված Մոնմարտր բլրի վրա, իսկ հարավում երևում է Մոնպառնասի աշտարակը, որը առանձնանում է «հարթ» շրջանի ֆոնին։

Ճարտարապետության կոթողների պատմական առանցքը հատում է քաղաքը կենտրոինց դեպի արևմուտք։ Սկսելով համաշխարհային ճանաչում ունեցող Լուվր թանգարանից` շարունակվում է Թյուիլրի այգով, Ելիսեյան դաշտերով մինչև Հաղթանակի կամարը, որը կառուցվել է XIX դարում Շառլ դը Գոլի հրապարակի կենտրոնում։ 1960-ական թվականներին այս գծի շարունակությամբ կառուցվեց Դեֆանս թաղամասը, որի կենտրոնը դարձավ Դեֆանսի մեծ կամարը։

Պատմական մասի ամենակենտրոնում գտնվում է Հաշմանդամների տունը, որտեղ է գտնվում ռազմական թանգարանը, որում հանգչում է նաև Նապոլեոն Բոնապարտի աճյունը։

Ֆրանսիական ազգի ազատության համար մղվող պայքարի ևս մի հիշեցում՝ Ազատության արձանը, տեղադրված է Կարապների կղզու վրա։ Այս արձանի բնօրինակը նվիրվել էր Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներին 1886 թվականին և այդ ժամանակից ի վեր դիմավորում է նավերին Նյու Յորք քաղաքի նավահանգստի մոտ։

Քաղաքի պատմական կենտրոնն է Սիտե կղզին, որտեղ գտնվում են Ֆրանսիայի երկու ամենահայտնի եկեղեցիները՝ Փարիզի աստվածամոր տաճարը և Սուրբ կապելլան։ Սիտե կղզու հարևանությամբ գտնվում է ևս մեկ կղզի՝ Սեն-Լուի կղզին, այն հայտնի է իր պաղպաղակով, որը ճանաչվել է աշխարհում ամենալավերից մեկը[49]։

20-րդ դարի ճարտարապետական ուղղությունները քաղաքում թողել են այնպիսի կոթողներ, ինչպիսիք են Ժորժ Պոմպիդու արվեստի և մշակույթի ազգային կենտրոնը, որտեղ այժմ գտնվում է ժամանակակից արվեստի թանգարանը, օպերայի նոր շենքը Բաստիլի հրապարակում, Լե-Ալ առևտրի կենտրոնը, որը կառուցվել է «Փարիզի արգանդի» տեղում, ինչպես նաև Դեֆանս թաղամասը, որը իրենից ներկայացնում է ավանգարդային ձևերի երկնաքերների համալիր։

Անկասկած, մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև Օրսե թանգարանը, «Գիտության և արդյունաբերության քաղաք» համալիրը, Կապուցինուհիների բուլվարը, որտեղ ցուցադրվել է առաջին կինոֆիլմը, Մուլեն Ռուժ կաբարեն, Պիգալ փողոցը և հարյուրավոր այլ վայրեր։

Փարիզում է գտնվում Փարիզի հայկական Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին, որն այստեղ կառուցվել է 1904 թվականին խոշորագույն հայ գործարար և բարերար Ալեքսանդր Մանթաշյանցի միջոցներով։

Տեսարանը դեպի Սեն, Սիտե կղզի Փարիզի աստվածամոր տաճարը և Սեն-Լուի կղզին

Գերեզմանատներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Փարիզի գերեզմանատներ
Փարիզի կատակոմբները
Պեր-Լաշեզ գերեզմանատունը

Ըստ քրիստոնեական ավանդույթի մահացածներին աշխատում էին հողին հանձնել եկեղեցուն հարող տարածքում, այդպես էլ Փարիզում, մինչև 1786 թվականը ստեղծվել էին մի քանի գերեզմանատներ։ 1786 թվականին, հասարակական հիգիենայի նկատառումներից ելնելով, որոշվեց դադարեցնել թաղումները գերծանրաբեռնված գերեզմանատներում և փակել դրանք, իսկ այնտեղ գտնվող աճյունները տեղափոխել Փարիզից հարավ գտնվող ստորերկրյա մշակված քարհանքեր[50] (այժմյան Փարիզի կատակոմբներ․ գտնվում է 14-րդ շրջանում)։ Խոշոր փարիզյան գերեզմանատների բացումը տեղի է ունեցել 19-րդ դարի սկզբում, Նապոլեոն I-ի ժամանակներում[51]։ Քաղաքի զարգացումը բերեց նրան, որ այդ գերեզմանատները, որոնք երբեմն գտնվում էին քաղաքի արվարձաններում, դարձան յուրօրինակ կանաչ հանգստի գոտիներ աղմկոտ քաղաքի տարբեր շրջաններում։ Ընդհանուր առմամբ Փարիզում կան 14 գերեզմանատուն, և համաձայն վիճակագրության, այնտեղ աճում են մոտ 34 000 ծառեր[52]։ Ֆրանսիայի և ամբողջ աշխարհի շատ նշանավոր մարդիկ իրենց վերջին հանգրվանը գտել են Պեր Լաշեզ գերեզմանատանը, որը իսկական նեկրոպոլիս-թանգարան է բաց երկնքի տակ[53], Մոնմարտրում, որը 11 հեկտարանոց լաբիրինթոս է[54], Մոնպառնասում, որն իր խիստ պլանավորման պատճառով համարվում է «հանգստի ծովախորշ»[55] և Պասի գերեզմանատանը, ոչ այնքան մեծ, սակայն ամենախիտը նշանավոր մարդկանց քանակով[56]։

Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլիմա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օդերևութաբանական դիտարկումները շարունակվում են 1873 թվականից ՝ Մոնծուրիսի այգու օդերևութաբանական կայանից։  Փարիզը գտնվում է բարեխառն մայրցամաքային կլիմայի գոտում ՝ երկու հակադիր կլիմայական երևույթների միացման վայրում։  Միջին տարեկան ջերմաստիճանը 12.0 °C է, ամենացուրտ ամիսը ՝ հունվար (+ 4.7 °C), ամենատաքը ՝ հուլիս և օգոստոս (+ 20 °C), տարեկան միջին տեղումները ՝ 600 մմ։  Ամենաանձրևոտ ամիսը ՝ մայիս (64,9 մմ), ամենաքիչ տեղումները ՝ փետրվարին ՝ 43,7 մմ։  Երկարատև դիտարկումների համաձայն, տարեկան լինում է 111 անձրևոտ օր, 18 օր շարունակ անձրևներ են տեղանում ամպրոպներով, իսկ ձյունը տեղում է 11 օր;  Փարիզի միկրոկլիման, որը առաջացել է մարդաշատությունից և աղտոտումից, բնութագրվում է օդի ջերմաստիճանով (միջինը 2 °C- ով ավելի բարձր, քան տարածաշրջանի միջին ջերմաստիճանը, տարբերությունը կարող է լինել մինչև 10 °C), ավելի ցածր խոնավություն, ավելի քիչ լույս ցերեկը և ավելի թեթև գիշերներ։  Գերիշխող քամու ուղղությունը ՝ քամու  համաձայն, կառուցված է Մետո-Ֆրանսիա կայարանի դիտարկումներից ՝ հարավ-արևմուտք։

Փարիզի օդերևութաբանական դիտարկումների պատմության ամենաթեժ օրը 2019 թվականի հուլիսի 25 -ն էր, երբ ջերմաչափերը բարձրացան մինչև +42,6 °C:  Ամենացածր ջերմաստիճանը գրանցվել է 1879 թվականի դեկտեմբերի 10 -ին ՝ −23.9 °C:  Ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությունը 24 ժամվա ընթացքում տեղի է ունեցել 1978 թվականի դեկտեմբերի 31 -ին։ Ջերմաստիճանը + 12 °C- ից իջել է -10 °C:  Ամենաուժեղ քամին ՝ 169 կմ/ժ, գրանցված 1999 թվականի դեկտեմբերին։  0 °C- ից ցածր ջերմաստիճանի անկումը համարվում է ցուրտ, իսկ -10 °C- ից ցածր `ծայրահեղ, այս ընթացքում քաղաքի սոցիալական ծառայությունները մոբիլիզացվում են անօթևաններին օգնելու համար։

Էկոլոգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շրջակա միջավայրի վիճակը զգում է բազմամիլիոնանոց բնակչության կյանքի գործոնները։  Վիճակագրության համաձայն, Ֆրանսիայի մայրաքաղաքը և հարակից շրջանը ներառված են մոլորակի ամենախիտ բնակեցված մետրոպոլիտենների առաջին հարյուրյակում։  Քաղաքի ներսում արդյունաբերական օբյեկտների թիվը փոքր է 20 -րդ դարի կեսերին սկսված ապարդյունաբերական գործընթացի պատճառով, որի պատճառով հողի աղտոտումը սուր խնդիր չէ, այնուամենայնիվ, աղմուկի աղտոտումը, տրանսպորտի արտանետումները հիմնականն են։ Քաղաքի էկոլոգիայի խնդիրները և այգիների գոտիների դեֆիցիտը պետք է դրան գումարվեն։  2002 թվականից ամենուր գոյություն ունի թափոնների տեսակավորման պրակտիկան։ Մեծ ուշադրություն է դարձվում օդի մաքրությանը, օրինակ ՝ ամեն օր Փարիզի վրայով 40 կմ շառավղով տեսանելի փուչիկ է արձակվում, որի գույնը փոխվում է ՝ կախված օդի որակից։  Բացի այդ, քաղաքի օդային վիճակի մոնիտորինգը 1979 թվականից գտնվում է AIRPARIF- ի իրավասության ներքո, 1-ից 10 բալանոց աղտոտվածության մակարդակը գովազդվում է քաղաքի բազմաթիվ էլեկտրոնային ցուցափեղկերում։  Պաշտոնական տվյալների համաձայն, վերջին տասնամյակում օդի որակը զգալիորեն բարելավվել է շատ առումներով։ Երկու տասնամյակ առաջ Սենայի էկոլոգիական վիճակը շատ ցանկալի էր թողել, ինչի մասին վկայում է 1990 և 1992 թվականներին ձկների զանգվածային վնասատուն։  1988 թվականին Փարիզի քաղաքապետն ասաց, որ 5 տարի անց հնարավոր կլինի լողալ Սենայում, իսկապես, վերջին տարիներին գետում ջրի որակը այնքան է բարելավվել, որ այսօր մոտ 28 քաղաքի նրա ջրերում ապրում են ձկների տեսակներ։  Մեծ ուշադրություն է դարձվում կանաչ տարածքներին, դրանց բազմազանության ավելացմանը, որի շնորհիվ Փարիզը համարվում է Եվրոպայի ամենականաչ մայրաքաղաքներից մեկը, քանի որ քաղաքն ունի մոտ 487,000 ծառ, որոնցից ամենահինը (Robinia pseudoacacia) գտնվում է Վիվիանի հրապարակը 5 -րդ թաղամասում, որը տնկվել է Հենրի IV- ում, ավելի քան 400 տարեկան։  Կանաչապատումը տեղի է ունենում նույնիսկ տանիքների վրա, օրինակ, Biodiversité ծրագրի համաձայն, նախատեսվում է փարիզյան տանիքներին ստեղծել 7 հա կանաչ տարածք։  Քաղաքում փորձեր են արվում պայքարել աղմուկի աղտոտման դեմ, որի հիմնական պատճառը ճանապարհային տրանսպորտն է։  2006 թվականի վիճակագրության համաձայն, հարցված փարիզցիների 54% -ին անհանգստացնում է աղմուկը, իսկ 150,000 մարդկանց տները նայում են փողոցին, որտեղ աղմուկի մակարդակը գերազանցում է 70 դԲ -ը։

Սիմվոլիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզի զինանշանն առաջին անգամ հիշատակվել է 12 -րդ դարում;  հաստատվել է 1358 թվականին թագավոր Չարլզ V- ի կողմից, վահանի ներքևի կարմիր դաշտում պատկերված է առագաստով արծաթե նավ, որը նավարկում է արծաթե ալիքների վրա, իսկ վերին կապույտ դաշտում կան ոսկե շուշաններ։  Վահանը ՝ հինգ աշտարակներով ոսկե պսակով, շրջանակված է ձիթենու և կաղնու կանաչ ճյուղերով, որոնց հիմքում արծաթե ժապավեն է հյուսված լատիներեն կարգախոսով ՝ հաստատված 19 -րդ դարում;  Ժապավենի տակ կա երեք շքանշան ՝ Ռազմական խաչ, Պատվո լեգեոնի շքանշան և Ազատագրման շքանշան։  Ֆրանսիայի առափնյա քաղաքների զինանշանների վրա տարածված նավը խորհրդանշում է Փարիզի ՝ որպես գետի նավահանգստի հայտնվելը։  Ոսկե շուշանները պատկանում են Կապետների դինաստիայի խորհրդանիշին, որի ներքո քաղաքը դարձավ Ֆրանսիայի մայրաքաղաքը։

Փարիզի դրոշը քառակուսի վահանակ է ՝ պատրաստված կապույտ և կարմիր երկու ուղղահայաց շերտերից, որոնց կիրառումը թվագրվում է 14 -րդ դարով։  Փարիզի քաղաքապետարանի պատկերանշանը կապույտ-կարմիր հորիզոնական շերտ է ՝ աջ եզրին նավակով, իսկ կապույտ ֆոնի վրա սպիտակ գրությամբ կա ՝ «Փարիզի քաղաքապետարան»։

Սպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզի ամենահայտնի մարզական ակումբը «Պարի Սեն-Ժերմեն» ֆուտբոլային ակումբն է։  Հիմնադրվել է 1970 թվականին, այն տնային խաղերն անցկացնում է «Պարկ դե Պրենս» մարզադաշտում, որը կառուցվել է 19 -րդ դարի վերջին։

Փարիզի գլխավոր մարզական ասպարեզը «Ստադ դը Ֆրանս» մարզադաշտն է, որը գտնվում է Սեն Դենի արվարձանում։  Ասպարեզը կառուցվել է 1998 թվականի ՖԻՖԱ -ի աշխարհի առաջնության համար և կարող է տեղավորել 80,000 հանդիսական։  Մարզադաշտը օգտագործվում է ոչ միայն ֆուտբոլային հանդիպումների, այլ նաև աթլետիկայի, ռեգբիի և այլ մարզաձևերի մրցումներ անցկացնելու համար։  Ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնությունը Ֆրանսիան ընդունեց 2016 թվականին։  Քաղաքը դարձավ մրցաշարի անցկացման վայրերից մեկը, եզրափակիչ հանդիպումն անցկացվեց «Ստադ դը Ֆրանս» մարզադաշտում։

Ամեն տարի տեղի է ունենում աշխարհի ամենահեղինակավոր հեծանվային մրցավազքի ՝ Տուր դը Ֆրանս քաղաքի ավարտը։  1975 թվականից հեծանվորդներն անցկացնում են մրցավազքի վերջին փուլը Ելիսեյան դաշտերում։

Փարիզում մեկ այլ հայտնի սպորտաձև է թենիսը։  «Ռոլան Գարոս» մարզադաշտը ամեն տարի մայիսի վերջին - հունիսի սկզբին ընդունում է Ֆրանսիայի բաց առաջնության «Մեծ սաղավարտի» չորս մրցաշարերից մեկը։  Թենիսի հեղինակավոր մրցաշարը անցկացվում է նոյեմբերին։

Փարիզն ընդունեց 1900 և 1924 թվականների ամառային օլիմպիական խաղերը։  2024 թվականի ամռանը քաղաքը կհյուրընկալի Օլիմպիական խաղերը (2024)։  Թեթև վազքի մրցումներ անցկացվում են ամեն տարի ՝ Փարիզի մարաթոն և Փարիզի կիսամարաթոն։

Հայերը Փարիզում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Հայերը Փարիզում
Տե՛ս նաև՝ Փարիզի հայերի բարեգործական միություն

Հայերը (հիմնականում վաճառականներ) Փարիզում բնակություն են հաստատել 15-րդ դարից։ 1672 թվականին Պասկալ (Հարություն) անունով մի հայ Սեն ժերմեն թաղամասում բացել է Ֆրանսիայում առաջին սրճարանը։ Մինչև 18-րդ դարի վերջը Փարիզում հայերը փոքրաթիվ ու չկազմակերպված մի համայնք էին։ 1798 թվականին Փարիզում հիմնադրված Արևելյան կենդանի լեզուների դպրոցում կազմակերպվել է հայագիտական ամբիոն, որի առաջին վարիչը մինչև 1827 թվականը Հակոբ-Շահան Ջրպետյանն էր։ 1846 թվականից Սերում սկսել է գործել Սամուել Մուրատ վարժարանը, նույն թվականից (մինչև 1862)՝ Արամյան տպարանը, որտեղ տպագրվել է Միքայել Նալբանդյանի «Երկրագործությունը որպես ուղիղ ճանապարհ» աշխատությունը։ 1840-ական թվականներից Փարիզ է ձգտել ուսումնատենչ հայ երիտասարդությունը (հիմնականում հետևել են բժշկությանը՝ 1843-1914 թվականներին ավարտել է 122 հայ երիտասարդ)։ Բացվել է ՀԲԸՄ վարչական կենտրոնը։ 1926 թվականին կազմակերպվել է Հայ արվեստագետների «Անի» խմբակցությունը (որի անդամներից էին նկարիչներ Շ. Ադամյանը, Հ. Ալխազյանը, Վ. Մախոխյանը, Էդգար Շահինը, քանդակագործ Հ. Գյուրջյանը)։ Փարիզը դառնում է հայ մշակույթի կենտրոններից։ Երկար տարիներ Փարիզում են ապրել և ստեղծագործել Ա. Չոպանյանը, Ավ. Իսահակյանը, Շիրվանզադեն, Երվանդ Քոչարը, Ս. Խաչատուրյանը։ 1926-1928 թվականներին Փարիզում էր Մարտիրոս Սարյանը, որի ստեղծագործությունների առաջին ցուցահանդեսը բացվեց 1926 թվականին (երկրորդը՝ 1980 թվականին, նրա ծննդյան 100-ամյակի կապակցությամբ)։ Իրենց նպաստն էին բերում հայ մշակույթին (և ոչ միայն հայ) պրոֆեսոր Հ. Սվաճյանը, պրոֆեսոր Շ. Տետեյանը, աշխարհագրագետ և քարտեզագետ Զ. Խանզատյանը, պատմաբան Ն. Ադոնցը, գրողներ Զ. Եսայանը, Շահան Շահնուրը, Վ. Շուշանյանը, Վ. Մալնզյանը, Զ. Որբունին, Բ. Թոփալյանը, քանդակագործ Դ. Կամսարականը, նկարիչ Լ. Թյությունջյանը, դերասաններ Ա. Շահխաթունին, Մ. Մաքսուտյանը և ուրիշներ։

Փարիզի հայերը երախտապարտ և հավատարիմ են եղել իրենց հյուրընկալած երկրի ու ժողովրդի նկատմամբ։ Նրանք ակտիվորեն մասնակցեցին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ֆաշիզմի դեմ մարտնչող ֆրանսիական Դիմադրության շարժմանը։ Բանաստեղծ կոմունիստ Միսաք Մանուշյանը գլխավորեց ինտերնացիոնալ պարտիզանական ջոկատներ և գնդակահարվեց ֆաշիստների կողմից։ 1942-1945 թվականներին հակաֆաշիստ, գործունեություն ծավալեց հայ հայրենասերների Հայ ազգային ճակատ կազմակերպությունը։

Ետպատերազմյան տարիներին ստեղծվեցին Ֆրանսահայ երիտասարդական միությանը (ԺԱՖ, 1946 թվականին), Ֆրանսահայ մշակութային միությունը (1949 թվականին), շարունակում են լույս տեսնել պարբերականներ, իրենց գործունեությունն են աշխուժացնում հասարակական, մշակութային և այլ կազմակերպությունները։ Ստվարանում է Փարիզահայ համայնքը (ի հաշիվ Մերձավոր Արևելքի երկրներից գաղթածների)։ 1985 թվականին Փարիզում՝ իր շրջակա քաղաքներով (Ալֆորվիլ, Բանյո, Կլամար, Շավիլ, Իսի լը Մուլինո, Բուա Կոլոմբ, Անիեո, Աոնովիլ, Վերսալ ևն) հաշվվում էր շուրջ 80 հազար հայ։

Փարիզում են ապրում և ստեղծագործում հայազգի արվեստագետներ (որոնց ստեղծագործությունները նպաստում են ֆրանսիական և հայ մշակույթի զարգացմանը) Անրի Թրուայան, Վահե Քաչան, Ռ.Մելիքը, Ա. Ադամովը, Գ. Արութը, Գառզուն, ժանսեմը, Շարթը, Անրի Վերնոյը, Ռոզի Վարդը, Ա. Սափրիչը, Գ. Ասլանը, Շառլ Ազնավուրը, Ժորժ Կառվարենցը, Ա. Մեսումենցը, Ա. Պարթևյանը, Լ. Դուրյանը, ժ. Սերգոյանը, Ռ. Պետրոսյանը, Մ. Միրիմանովան և շատ ուրիշներ։

Քույր քաղաքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սորբոնի համալսարանը
Փարիզ-Դոֆին համալսարան

Վաղ IX դարում Կառլոս Մեծ կայսրը հրամայեց բոլոր եկեղեցիներին կազմակերպել կարդալ-գրելու և նախնական թվաբանության դասընթացներ իրենց ծխերի համար և տաճարներին կազմակերպել լեզուների, ֆիզիկայի, երաժշտության և աստվածաբանութայն բարձրագույն կրթություն։ Այն ժամանակ Փարիզը արդեն հանդիսանում էր Ֆրանսիայի տաճար ունեցող խոշոր քաղաքներից մեկը, այսպիսով այն սկսեց իր վերընթաց ճանապարհը դեպի խոշորագույն ուսումնական կենտրոն։

Տասներկու դար անց Փարիզի և Իլ-դը-Ֆրանս շրջանի ուսումնական հաստատություններում աշխատում են մոտ 330, 000 մարդ, որոնցից 170, 000-ը դասախոսներ և պրոֆեսորներ են, որոնք դասավանդում են մոտ 2,9 միլիոն երեխաների և ուսանողների մոտ 9000 նախնական, միջնակարգ և բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում[66]։

Այսօր Ֆրանսիայի ամենահեղինակավոր ուսումնական հաստատությունները գտնվում են Փարիզում, որը առաջատար դիրք է գրավում աշխարհի բարձրաստիճան ուսանողական քաղաքների ցանկում[67]։

Ամենանշանավոր Փարիզյան համալսարանը՝ Սորբոնը, հիմնադրվել է 1257 թվականին Ռոբեր դը Սորբոնի կողմից, մի քանի տասնյակ աղքատ ուսանողներին աստվածաբանություն սովորեցնելու համար[68]։ Բավականին արագ Սորբոնը (այս անվանումը համալսարանը ստացավ միայն XIV դարում) դարձավ ամենամեծ և ամենանշանավոր ուսումնական հաստատությունը, ոչ միայն Փարիզում այլ նաև ամբողջ Ֆրանսիայում։ Սորբոնի շուրջ է ձևավորվել հանրահայտ Լատինական թաղամասը, որի անվանումը անցավ նույնպես այլ քաղաքների ուսանողական թաղամասերին։ 1968 թվականին Փարիզյան համալսարանը վերակազմավորվեց և բաժանվեց 13 անկախ բուհերի, որոնցից 5-ը այժմ գտնվում են Փարիզի արվարձաններում[69]։

Ֆրանսիայի ազգային գրադարանի օվալաձև սրահը հին մասնաշենքում

Փարիզում է գտնվում նաև Ֆրանսիայի ինստիտուտը (ֆր.՝ Institut de France), որը բաղկացած է 5 ակադեմիաներից, որոնցից գլխավորը և ամենանշանավորը համարվում է Ֆրանսիական ակադեմիան, որը դարձել է Ինստիտուտի մասը 1803 թվականին։ Ֆրանսիական ակադեմիան առաջացել է փարիզյան գրականական խմբակից, որը հիմնվել էր 1629 թվականին Վալենտեն Կոնրարի կողմից։ Պետական գիտական հաստատության կարգավիճակ Ակադեմիան ստացել է 1635 թվականին[70]։

Այլ նշանավոր ուսումնական հաստատություններից են Քոլեժ դը Ֆրանսը, Պոլիտեխնիկական դպրոցը, Բարձրագույն նորմալ դպրոցը, Կաթոլիկ ինստիտուտը, Լեռնային ինստիտուտը և Ազգային կառավարման ինստիտուտը։

Փարիզի ամենամեծ գրադարանը Ֆրանսիայի ազգային գրադարանն է, որը հիմնվել է 1368 թվականին Շառլ V թագավորի կողմից իր սեփական գրադարանի հիման վրա Լուվրում։ Հիմնադրման պահին գրադարանը ուներ ընդամենը 911 ձեռագիր, քանի որ այն ժամանակ ընդունված էր վերացնել թագավորի բոլոր փաստաթղթերը նրա մահից հետո։ Այս ավանդույթը խախտեց Լյուդովիկոս XI, ումից հետո էլ սկսվեց գրադարանի ֆոնդերի աճը։ 1988 թվականին Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Միտտերանը հայտարարեց Ազգային գրադարանի նոր մասնաշենքի կառուցման մասին, Դոմինիկ Պերոյի նախագծի հիման վրա։ Այժմ գրադարանը ունի ավելի քան 10 միլիոն տպագրված հրատարակություններ[71]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Populations légales 2020 — The National Institute of Statistics and Economic Studies, 2022.
  2. ↑ Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 52. ISBN 99941-56-03-9.
  3. ↑ Historical urban community sizes and List of largest European cities in history
  4. ↑ According to : Globalization and World Cities study by the University of Loughborough, 2010 / Global Cities Index Արխիվացված 2013-10-20 Wayback Machine by A.T. Kearney, 2012 / Global Power City Index by the Mori Memorial Foundation, 2011 / The Wealth Report by Knight Frank for CitiBank, 2012
  5. ↑ Institut National de la Statistique et des Études Économiques. «Produits Intérieurs Bruts Régionaux (PIBR) en valeur en millions d'euros» (XLS). Վերցված է 3 2012 հուլիս-ին.
  6. ↑ Paris Region Key Figures 2012(չաշխատող հղում), p.21 (անգլ.) (PDF)
  7. ↑ 1856-1861 թվականները ընկած ժամանակահատվածում Փարիզին են միացել մոտ գտնվող բնակավայրերը, ինչի պատճառով բնակչության քանակը կտրուկ ավելացել է համարյա կես միլիոն մարդով
  8. ↑ Le Toursime à Paris. Chiffres-clés Արխիվացված 2011-07-22 Wayback Machine(ֆր.). // Office du Tourisme et des Congrés
  9. ↑ Բնակչության խտությունը Արխիվացված 2009-03-06 Wayback Machine (անգլ.)
  10. ↑ Edude de L'APUR Արխիվացված 2014-01-14 Wayback Machine (PDF) (ֆր.)
  11. ↑ Plus de 2 millions de Parisiens Արխիվացված 2010-11-20 Wayback Machine (ֆր.)
  12. ↑ INSEE : Ժողովրդագրական տվյալներ Արխիվացված 2009-03-06 Wayback Machine (անգլ.)
  13. ↑ INSEE: Ժողովրդագրական տվյալներ, 2004 (ֆր.)
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 (unspecified title) — The National Institute of Statistics and Economic Studies.
  15. ↑ https://www.insee.fr/fr/statistiques/2534314?geo=COM-75056
  16. ↑ Populations légales 2017 — The National Institute of Statistics and Economic Studies, 2019.
  17. ↑ Populations légales 2018 — The National Institute of Statistics and Economic Studies, 2020.
  18. ↑ Populations légales 2019 — The National Institute of Statistics and Economic Studies, 2022.
  19. ↑ INSEE: Արտերկրացիներ երկրի դեպարտամենտներում (ֆր.)
  20. ↑ Ձիու քարշով օմնիբուսները անհետացան Փարիզի փողոցներից (ռուս.)
  21. ↑ Le Tourisme à Paris - Chiffres clés 2010 Արխիվացված 2011-07-22 Wayback Machine (ֆր.)(անգլ.)
  22. ↑ Փարիզի միջքաղաքային և հասարակական տրանսպորտը (ռուս.)
  23. ↑ Le plus européen des trains:(ֆր.) // SNCF
  24. ↑ Вокруг света
  25. ↑ «Combien de taxis circulent à Paris?». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  26. ↑ L’essentiel RATP.fr
  27. ↑ «CAHIER DES CHARGES DE LA REGIE AUTONOME DES TRANSPORTS PARISIENS» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  28. ↑ Le métro, c’est Paris. // Ratp.fr
  29. ↑ :Métro automatique : le made in France cartonne à l’international Արխիվացված 2011-07-21 Wayback Machine.(ֆր.) Le Monde
  30. ↑ «Le RER, genèse d'un pari fou». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  31. ↑ «La saga du Tram». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  32. ↑ T3 : Horizon dégagé
  33. ↑ «L'Accessibilité du réseau bus». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  34. ↑ Noctilien vous transporte toute la nuit en IDF Արխիվացված 2011-06-24 Wayback Machine. // Noctilien.fr
  35. ↑ Փարիզը ծրագրում է դառնալ հեծանիվների քաղաք
  36. ↑ Le lancement de Voguéo retardé d’un mois
  37. ↑ Voguéo à 1€ (PDF) Արխիվացված 2011-08-07 Wayback Machine (ֆր.)
  38. ↑ «Ticket t+». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  39. ↑ «Mobilis». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  40. ↑ «Ticket Jeunes Week-end». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  41. ↑ Paris Visite
  42. ↑ Titres pour 1 semaine / 1 mois
  43. ↑ Résultats de votre recherche code postal, CEDEX ou commune Արխիվացված 2011-08-27 Wayback Machine.(ֆր.) La poste française
  44. ↑ Սենայի ափը
  45. ↑ Ֆոնթեբլո ապարանքը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցանկում
  46. ↑ Վերսալյան պալատը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցանկում
  47. ↑ «Լուվրի կայքը». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  48. ↑ Փարիզյան քաղաքապետարանի հրատարակություն, ամառ 2012 (PDF) (ֆր.)
  49. ↑ Ճանապարհորդություն պաղպաղակի ետևից Forbes-ի հետ։ TURIZM.RU (ռուս.)
  50. ↑ Snapshot: Paris Underground Արխիվացված 2011-06-17 Wayback Machine.(անգլ.) // Smithsonian magazine, 05.11.2007
  51. ↑ Le Père-Lachaise Արխիվացված 2012-11-13 Wayback Machine.(ֆր.) // Mairie du XXème arrondissement
  52. ↑ Paris. Chiffres insolites(ֆր.). // Office du Toursime et des Congrès
  53. ↑ Père-Lachaise(չաշխատող հղում).(ֆր.) Mairie de Paris
  54. ↑ Au cimetière de Montmartre Արխիվացված 2012-01-16 Wayback Machine(ֆր.) // LEXPRESS.fr, 31.10.2010
  55. ↑ cimetière Montparnasse Արխիվացված 2013-09-21 Wayback Machine(ֆր.) // Mairie de Paris
  56. ↑ Cimetière de Passy Արխիվացված 2013-09-21 Wayback Machine.(ֆր.) Mairie de Paris
  57. ↑ https://tbilisi.gov.ge/img/original/2024/4/22/%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A8%E1%83%98_-_2023.pdf
  58. ↑ https://presse.paris.fr/agenda/60e-anniversaire-des-relations-paris-kyoto/
  59. ↑ https://old.kyivcity.gov.ua/files/2018/2/15/Mista-pobratymy.pdf
  60. ↑ https://kyivcity.gov.ua/kyiv_ta_miska_vlada/pro_kyiv/mista-pobratimi_z_yakimi_kiyevom_pidpisani_dokumenti_pro_poridnennya_druzhbu_spivrobitnitstvo_partnerstvo/
  61. ↑ Nivet P. (unspecified title) — P. 255. — ISBN 978-2-85944-244-6
  62. ↑ 62,0 62,1 https://api-site.paris.fr/images/82535
  63. ↑ https://www.comune.roma.it/PCR/resources/cms/documents/Dichiarazione_congiunta_roma_parigi_testo_italiano.pdf
  64. ↑ https://oewd.org/san-francisco-sister-cities
  65. ↑ https://kvs.gov.spb.ru/en/agreements/
  66. ↑ La Préfecture de la Région d'Île-de-France. «L'enseignement». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 24-ին. Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
  67. ↑ «Paris, 1ère ville étudiante du monde». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  68. ↑ Սորբոնի համալսարանի պատմությունը պաշտոնական կայքում Արխիվացված 2008-12-04 Wayback Machine (ֆր.)
  69. ↑ Մշակույթը և կրթական համակարգը
  70. ↑ Ֆրանսիական ակադեմիայի պաշտոնական կայք (ֆր.)
  71. ↑ Ազգային գրադարանի կայք Արխիվացված 2007-11-28 Wayback Machine (ֆր.)
Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փարիզ» հոդվածին։
Ֆոտո, վիդեո և աուդիո
Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փարիզ&oldid=10092403» էջից