Չեչեներեն

Չեչեներեն ; Нохчийн мотт
Տեսակ	բնական լեզու և կենդանի լեզու
Ենթադաս	Վեյնախյան լեզուներ
Երկրներ	Ռուսաստան; Թուրքիա
Շրջաններ	Չեչնիա, Ինգուշեթիա, Դաղստան և այլն։
Պաշտոնական կարգավիճակ	Ռուսաստան՝; Չեչնիա; Դաղստանի Հանրապետություն;
Խոսողների քանակ	1 393 900 ± 0 մարդ (2010)
Վերահսկող կազմակերպություն	Chechen Academy of Sciences?
Լեզվակիրների թիվը	1 354 705 մարդ Ռուսաստանում (2010)
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ	խոցելի
Դասակարգում	Հյուսիսկովկասյան վերընտանիք (չճանաչված) Նախսկո-դաղստանյան ենթաընտանիք Նախսկյան ենթախումբ Վայնախյան խումբ
Գրերի համակարգ	կյուրեղագիր, լատինական այբուբեն և Chechen writing?
IETF	ce
ԳՕՍՏ 7.75–97	չեչ 785
ISO 639-1	ce
ISO 639-2	che
ISO 639-3	che
	Chechen language Վիքիպահեստում

Չեչեներեն (չեչեներեն՝ Нохчийн мотт), նախական լեզուներից մեկը։ Տարածված է Չեչնիայում, Ինգուշիայում, Դաղստանի Խասավյուրտի շրջանում և Վրաստանի Ախմետի մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականի մարդահամարի տվյալների համաձայն, Ռուսաստանում չեչեներենով խոսում է 1 354 705 մարդ։ Չեչեներենը Չեչնիայի պաշտոնական (ռուսերենի հետ միասին) և Դաղստանի գրական լեզուներից մեկն է։

Չեչեներենով են հրատարակվաում տարածաշրջանային թերթեր Չեչնիայում («Դայմոխկ», «Ազատ Չեչնիա» ռադիոթերթ) և Դաղստանում («Նիյսո-Դաղստան»)

Գրային համակարգ

Իսլամի տարածման հետ Չեչնիայում հաստատվել է արաբական գրային համակարգը, որը կիրառվում էր Չեչնիայում մինչև 1926 թվականը։ 1925 թվականին չեչեներենի համար տեղայնացվել է լատինական այբուբենը, իսկ 1938 թ.-ին՝ կիրիլիկ։ 1992 թվականին Իչկերիայի Չեչենական Հանրապետության խորհրդարանը օրինականացրել է չեչեներենը լատինական այբուբենի հիման վրա։ Նոր այբուբենի անցկացման նախագիծը այդպես էլ չիրականացվեց 1994 թվականի վերջին սկսված ռազմական գործողությունների պատճառով։ Այժմ Չեչնիայում լատինատառ այբուբենը չի օգտագործվում։

Ողջույնի խոսքեր

Մարշալլա կամ մարշալլա խաթար՝ ավանդական չեչենական ողջույնի խոսքերն են, լեզվային էթիկետի մի մասը։ Ի տարբերություն չեչենական միջավայրում միայն տղամարդկանց կողմից օգտագործվող «Ասսալամ ալեյքում» (Ассалам Іалайкум) բառակապակցությունից, «մարշալլան» ունի համընդհանուր տարածում ինչպես տղամարդկանց, այդպես էլ կանանց մոտ։

Ծանոթագրություններ

↑ Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language — Cambridge University Press, 1987. — P. 305. — ISBN 978-0-521-42443-1
↑ Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չեչեներեն» հոդվածին։

[_19bdf377c99283b2-1] Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language — Cambridge University Press, 1987. — P. 305. — ISBN 978-0-521-42443-1

[_6d3817105915c89b-2] Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675

[3] Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года

[1]

[2]

[3]