Mente

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Mente (homónimos).

A mente observa e interpreta a realidade.

A mente é a construción psicolóxica que aglutina os actos de percepción, cognición ou emoción, é dicir, o conxunto das funcións psíquicas, unha característica dos humanos, pero que tamén pode ser válida para outras formas de vida e intelectuais.

É a que dá consistencia ás impresións e pensamentos do suxeito, o que lle permite ter consciencia e personalidade diferenciada dos demais. O termo tamén se emprega como un posible sinónimo do que consideramos intelixencia. Segundo o punto de vista adoptado, a mente pode ser un compoñente do cerebro ou unha entidade separada, pertencendo a outro plano explicativo. Existen tres vías principais de abordaxe:

• A unidade de todo o corpo (a mente non é máis que o cerebro), como pensan os seguidores do materialismo.
• Aqueles que defenden un dualismo estrito.
• Os partidarios do emerxentismo, que cren que a mente pode xurdir do físico e está ligada indisolublemente pero que o transcende.

A mente é o obxecto fundamental de estudo da psicoloxía, aínda que como concepto e parte distintiva do individuo, afecta a outras disciplinas como a filosofía (no século XX xurdiu unha póla específica, a filosofía da mente, que se define como a póla que estuda a natureza dos fenómenos e procesos mentais, e a relación que estes teñen cos diversos comportamentos que atopamos no ser humano, a través das conexións que se poden estabelecer co sistema nervioso central.). Para a relixión, é semellante á natureza da alma, é o que permite falar dun "eu" racional e único e asimílase ó principio vital. Antigamente recibía o nome de espírito. As teorías precientíficas baseadas na teoloxía concentrábanse na presunta relación entre a mente e a alma, a esencia sobrenatural, divina ou outorgada polos deuses ós homes.

Houbo moitas teorías sobre a mente e o seu funcionamento. As primeiras especulacións documentadas son de pensadores como Zoroastro, Buda, Platón, Aristóteles, Adi Shankara e outros antigos filósofos gregos, indios e, posteriormente, musulmáns. Malia que moitos destes filósofos a miúdo afirmaban a existencia dunha mente cósmica, común a todos os seres humanos ou a todo o universo, esta idea caeu en desuso ou foi adoptada para outros conceptos, así que modernamente entendemos a mente como algo sobre todo individual (aínda que influída polos outros).

Xeneralidades

Ilustración de René Descartes do dualismo mente-corpo. Descartes cría que as entradas son transmitidas polos órganos sensoriais á epifise do cerebro e de alí ao espírito inmaterial.

En psicoloxía é común distinguir entre mente e cerebro, aínda que a mente emerxe do cerebro. Porén, está máis vinculada á disciplina chamada filosofía da mente. Algúns científicos e filósofos sostiveron que o cerebro é condición necesaria, pero non suficiente, para que a mente realice as súas funcións. Por exemplo, Eccles, neurólogo e premio Nobel de Medicina, ou Popper, filósofo da ciencia. Se ben con posturas diferentes, ningún dos dous identifica o pensamento coa actividade cerebral.

Desde unha posición materialista, a mente é materia que se analiza a si mesma (retroalimentación de sistemas materiais). É dicir, na súa evolución, a materia pasou de estados caóticos a estados organizados inorgánicos, logo a estados orgánicos, e finalmente consegue analizar estados actuais para lograr estados sucesivos. A materia organizaríase en sistemas autorregulados. Uns exemplos poderían ser o materialismo dialéctico ou tamén o materialismo redutivo propio das ciencias denominadas duras, como a física e a química.

Hai que salientar que non é o mesmo referirse á mente como o comportamento da materia, ou referirse á mente como algo paralelo e distinto á materia, mais con existencia propia e estatuto ontolóxico. O exemplo máis coñecido é a dualidade establecida por René Descartes dunha mente distinta ao corpo pero unida a el: penso, logo existo. Estas diferenzas non son menores posto que abren discusións tales como: todos os animais teñen mente ou só os animais humanos a teñen?

Desde as neurociencias a mente pode considerarse unha experiencia subxectiva creada pola actividade cerebral coa finalidade de producir un punto de referencia para o movemento. Sendo así, a mente pode considerarse unha función máis do cerebro encargada de organizar a conduta cara obxectivos determinados e que produce unha experiencia subxectiva coñecida como "eu" arredor da cal se organiza o movemento (conduta). A función mental sería unha propiedade emerxente do cerebro como a función dixestiva o é do aparato dixestivo.

Para Howard Gardner a mente consiste nun conxunto de mecanismos de computación específicos e independentes. A intelixencia emerxe da supraestrutura conformada polas estruturas mentais. As estruturas mentais serían accións cumpridas, ou en potencia exteriorizadas en movemento, ou interiorizadas en pensamento. Para Piaget a estrutura elemental do coñecemento é o esquema. Diferenciaba as operacións concretas das formais, o que permitiría diferenciar tres compoñentes da mente:

• A mente concreta, que realiza os procesos básicos do pensamento, base da análise-síntese: observación, comparación, relación, clasificación.
• A mente práctica, a cal realiza procesos directivos e executivos de pensamento, relaciona as causas cos efectos, e os medios cos fins. É a base da intelixencia e os metacompoñentes da mesma, tal e como os denomina Robert Sternberg na súa teoría triárquica da intelixencia.
• A mente abstracta, que realiza procesos de reflexión consciente, accede ás súas propias representacións e modifícaas. A razón é a facultade superior de coñecemento, xa que fai abstracción de todo o seu contido. Así o propuña Kant na súa Kritik der reinen Vernunft (Crítica da razón pura).

Relación de mente e corpo

Artigo principal: problema mente-corpo.

A relación entre mente e corpo é problemática, xa que ao ser a mente un obxecto psicolóxico non é obvio como se relaciona coa parte física da persoa, ben co seu cerebro ou co resto da anatomía humana. Esta relación é o problema central da filosofía da mente.

A posición que defende que mente e corpo son entidades separadas, pertencentes a unha orde diferente da realidade, recibe o nome de dualismo. O dualismo nace coas reflexións dos filósofos hindús, que separaban o mundo nun plan psíquico ou espiritual (purusha) e outro físico e empírico (praktri). No ámbito occidental nace coa distinción de Platón do mundo das ideas, intelixible e eterno e o mundo sensible ou do corpo.

A maioría de dualistas contemporáneos defenden unha interacción entre os dous ámbitos, por exemplo o efecto placebo proba como a mente pode condicionar o corpo e facelo experimentar sensacións. Igualmente, o dor é un estado mental provocado por un sufrimento do corpo, transmitido ao cerebro mediante os nervios. O mesmo concepto de saúde mental reforza este vínculo: a mente debe estar sa como o corpo, xa que hai enfermidades e trastornos mentais que se traducen en falta de saúde física, con síntomas empíricos.

Por contra os monistas negan que existan dous ámbitos do real que no ser humano equivallan a corpo e alma. Os materialistas cren que todo se reduce a conexións neuronais do cerebro, un órgano do mesmo xeito que os demais, e que non existe máis realidade que a física. Cos avances da neuroloxía poderanse explicar conceptos abstractos que tenderon a atribuír a unha esfera non material.

Véxase tamén

Bibliografía

Xeral

• José Luis Pinillos (2001). La mente humana (en castelán). Ediciones Temas de Hoy. ISBN 9788484601388. 

Ciencia

• Eric Kandel: Psychiatrie, Psychoanalyse und die neue Biologie des Geistes, Suhrkamp, Frankfurt del Main, 2006 ISBN 3-518-58451-0 (en alemán)
• Hartmann Hinterhuber: Die Seele. Natur- und Kulturgeschichte von Psyche, Geist und Bewusstsein, Springer, Viena, 2001 ISBN 3-211-83667-5 (en alemán)
• Jean E. Charon: Der Geist der Materie, Ullstein Sachbuch, 1982, ISBN 3-548-34074-1 (en alemán)

Filosofía

• Uwe Meixner (Hg.): Zur Geschichte der Philosophie des Geistes, De Gruyter, Berlín, ISBN 3-11-017405-7. (en alemán)
• Rudolf Hildebrand: Geist, Niemeyer, Halle, 1926 (en alemán)
• John Searle: Geist. Eine Einführung, Suhrkamp, Frankfurt del Main, 2006, ISBN 3-518-58472-3. (en alemán)
• Ansgar Beckermann: Analytische Einführung in die Philosophie des Geistes., De Gruyter, Berlín i altres., 2001, ISBN 3-11-017065-5. (en alemán)

Outros artigos

• Alma
• Cerebro
• Conciencia
• Inconsciente
• Psicoloxía
• Psiquiatría

Ligazóns externas

• C. D. Broad, The Mind and Its Place in Nature, 1925. (en inglés)