An Mholdóiv

An Mholdóiv
Moldova (ro)
Bratach Armas
Aintiún	Limba noastră
Mana	«Discover the routes of life» «Dewch i Ddarganfod Taith Bywyd»
Ainmnithe in ómós	Prionsacht na Moldáive
Suíomh
47° 15′ 00″ N, 28° 31′ 00″ E
Príomhchathair	Císineá
Daonra
Iomlán	2,603,813 (2022)
• Dlús	76.94 hab./km²
Déamainm	Moldóvach
Teanga oifigiúil	an Rómáinis
Tíreolaíocht
Cuid de	Oirdheisceart na hEorpa Oirthear na hEorpa
Achar dromchla	33,843.5 km²
Pointe is airde	Bălănești Hill (en) (430 m)
Pointe is ísle	An Dnístir (2 m)
Ar theorainn le	an Úcráin an Rómáin
Sonraí stairiúla
Leanann sé/sí	Poblacht Shóivéadach Shóisialach na Moldáive agus an tAontas Sóivéadach
Cruthú	27 Lúnasa 1991
Saoire phoiblí	Independence Day (en) (27 Lúnasa)
Eagraíocht pholaitiúil
Córas rialtais	poblacht pharlaiminteach
Comhlacht reachtach	Parlaimint Phoblacht na Moldóive
• Uachtarán na Moldóive	Mircea Snegur (1990–1997)
• Príomh-Aire na Moldóive	Dorin Recean (2023–)
Eacnamaíocht
OTI ainmniúil	13,692,230,147 $ (2021)
Airgeadra	leu na Moldóive
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC+02:00
Fearann Idirlín barrleibhéil	.md
Glaochód	+373
Uimhir theileafóin éigeandála	112
Cód tíre	MD
Eile
Suíomh gréasáin	moldova.md

Is tír thalamhiata í an Mholdóiv nó an Mholdáiv, nó Poblacht na Moldóive go hoifigiúil, in Oirthear na hEorpa, suite idir an Rómáin agus an Úcráin. Is í Císineá príomhchathair na tíre.

D'fhógair an Mholdóiv a neamhspleáchas ar an 27 Lúnasa 1991, mar chuid de dhíscaoileadh an tAontas Sóivéadach. Ghlacadh le Bunreacht na Moldóive i 1994. Tá stráice críocha Moldóvach ar bhruach thoir na habhann Dniester faoi cheannas de facto rialtas Tras-dnístria ó 1990.

Mar gheall ar laghdú i dtáirgeacht tionsclaíochta agus talmhaíochta i ndiaidh díscaoileadh an tAontas Sóivéadach, tá earnáil na seirbhísí tar éis fás agus anois is é os cionn 60% de olltáirgeacht (OTI) na tíre. Tá ceann de na geilleagar is boichte san Eoraip sa Moldóiv.

Is poblacht pharlaiminteach í an Mholdóiv le uachtarán mar cheann stáit agus príomh-aire mar cheannaire rialtais. Is ballstáit í sna Náisiúin Aontaithe, Comhairle na hEorpa, an Eagraíocht Domhanda Trádála, an Eagraíocht um Shlándáil agus Comhair san Eoraip (ENASCE) agus Comhlathas na Stát Neamhspleách. Tá sí ag iarraidh a bheith mar bhallstáit san Aontas Eorpach.

Sanasaíocht

Tagann an t-ainm 'an Mholdóiv' ó Abhainn na Moldóive; úsáideadh gleann na habhann seo mar ionad pholaitíochta ag an am inar bhunaíodh Prionsacht na Moldóive i 1359. Níl a fhios againn bunús ainm na habhann. De réir an fhinscéil a d'inis na croiniceoirí Moldóiví Dimitrie Cantemir agus Grigore Ureche, bhronn an Prionsa Dragos an ainm ar an abhainn tar éis gur bheir sé ar áracsanna; i ndiaidh na tóraíochta bádh cú spíonta an Phrionsa, Molda, san abhainn.

Ar feadh tamaill ghairid i rith na 1990idí, ag bunú Comhlathais na Stát Neamhspleách, litríodh ainm Poblacht na Moldóive mar "an Mholdáiv" chomh maith. I ndiaidh déscaoileadh an Aontais Shóivéadaigh, thosaigh an tír ag úsáid an ainm Románaigh, Moldova. Ach bhronn na Náisiúin Aontaithe an t-ainm Poblacht na Moldóive ar an tír.

Stair

Réamhstair

I 2010, fuaireadh uirlisí breochlocha i mBayraki atá idir 800,000 agus 1.2 milliúin bliain d'aois. Taispeánann é seo go raibh luath-dhaoine sa Mholdóiv i rith an tréimhse Pailéiliteach. I rith an Chlochaois Neoiliteach bhí críoch na Moldóive i lár an cultúr Cucenteni-Trypilliach a shín amach soir thar an Abhainn Dniester san Úcráin, agus siar suas go dtí agus thar na Sléibhte Cairp sa Rómáin. Chleachtaigh áitritheoirí an sibhialtacht seo, a bhí ann idir 5500 agus 2750 RC go garbh, talmhaíocht, thóg siad beostoc, bhí siad ag fiach agus rinneadar potaireacht a bhí deartha go fíorchasta.

An Seansaol agus an Mheánaois

Sa seansaol, chónaigh treibheanna Dáiciach i gcríocha na Moldóive. Idir an chéad agus an seachtú aois AD, bhí an deisceart faoi Impireacht na Róimhe agus ansin an Impireacht Bhiosántach. De bharr go bhfuil sí suite ar bealach idir an Eoraip agus an Áise, d'ionsaíodh críocha comhaimseartha na Moldóive go leor sa Seansaol agus sa Meánaois, d'ionsaigh na Gotaigh, na Hungaigh, na hAváraigh, na Bulgáraigh, na Maigiaraigh, na Mongólaigh agus na Tataraigh.

Bhí Prionsacht na Moldóive, a bunaíodh in 1359, suite soir ó na Sléibhte Cairp, siar ó Abhainn an Dnístir agus ó thuaidh ó Abhainn an Danóib agus an Mhuir Dhubh. Bhí críocha Poblacht na Moldóive an lae inniu (seachas an talamh soir ón Dnístir), ocht gcontae oirthearach na Romáine agus na réigiúin Chernvitsi agus Budjak san Úcráin i bPrionsacht na Moldóive. Cosúil le poblacht na linne seo agus réigiún oirthuaisceart na Romáine, ghlaoigh muintir na háite Moldova ar an áit. D'ionsaigh Tataraigh Criméach an Mholdáiv go mion is go minic, agus ó thús an 15ú aois thosaigh na Tuircaigh á ionsú. I 1538, ghlac an Impireacht Otamánach seilbh ar an bprionsacht agus ba chíosaí í ó shin amach, ach choinnigh sí féinriail intíre agus féinrial páirteachtrach.

I mí na Bealtaine 1600, bhain Mícheál an Chróga Ieremia Movilă de choróin na Moldóive trí chath Bacău a bhua, agus chruthaigh sé an chéad aontas de na trí phrionsacht Rómánacha: an Mholdáiv, Wallachia agus an Transalváin. An teideal a úsáídeadh ins an doiciméad ar an 6ú Iúil 1600 ná "Rí na Romáine, Ardeal agus an Mholdáiv ar fad". Níor choinnigh Mícheál smacht ar na trí chúige ach ar feadh bliain amháin sular éirigh aicme uasal na Trasalváin agus roinnt de aicme uasal na Moldáive agus Wallachia amach ina éadan i sraith de réabhlóidí. Chur arm Polannach faoi cheannaireacht Jan Zamoyski an ruaig ar muintir Wallachia ón Mholdáiv agus chloígheadar Mícheál ag Năieni, Ceptura agus Bucov. Ghlac Ieremia Movilă le coróin na Moldáive arís faoi vhasáilleacht an Comhlathas Polannach-Liotuánach. Chuaigh an Moldáiv ar ais san vasáilleacht Otamánach faoi dheireadh i 1621.

Nua-Stair

Impireacht na Rúise

I gcomhréir le Conradh Búcairist 1812, agus in ainneoin roinnt agóidí a rinne aicme uasal na Moldáive ar son ceannasacht a bprionsacht, an Impireacht Otamánach