Abstract
Although the importance of peat as energy supplier in the medieval and early modern North Sea Area is well known, the location, extent and nature of the peat-producing areas—peat marshes or mires—remains amongst the major problems in the landscape history of the coastal wetlands. This is especially true for areas like Northern Flanders, where peat marshes have since completely disappeared. This article reconsiders the ‘peat debate’ between geoscientists, who rely on ‘positive’ soil evidence, and historians, who accept ‘circumstantial’ historical data so as to reconstruct former peat marshes. Based on a systematic comparison of the arguments of both geoscientists and historians, we argue that recent methodological advances, such as integration of historical and geophysical data in a GIS, allow for bridging the gap between the two approaches and to reconcile contrasting opinions on historical peat marshes. This is tested in a case study for two villages—Moerbeke and Wachtebeke—in Northern Flanders, where re-evaluation of both geophysical features (soil, elevation models, hydrology) and archaeological and historical data (maps, documentary evidence on landed property and peat extraction and toponyms) leads to a completely new model for the presence of (Holocene) peat marshes.
Similar content being viewed by others
Notes
Data derived from the financial household diary of Simon Borluut, 1451-1460: RAG, Borluut, 22, which will be shortly published by Marc Boone.
RAG, Sint-Pietersabdij I, 10, f°61r.
TAW = Tweede Algemene Waterpassing (or Second General Levelling), referring to the mean low water level at Ostend, about 2 m below mean sea level and about 2.3 m below the Dutch NAP.
Soil augering P13 on soil map Bassevelde 25 W (1965), see De Muynck (1976), p. 82.
The oldest is found on a mid-16th century map in SA, Topographical Collections, 12 # 11990, indicating the ‘Great Moorlands’ in the north of Moerbeke and the ‘Moorlands of Marquette’ in the north of Wachtebeke.
For Moerbeke: RAG, Oud Gemeentearchief Moerbeke, 100-101; for Wachtebeke: Survey of 1662/1663, reworked by De Coninck and Martens (1989).
For the Cistercian abbey of Boudelo (1741): RAG, Oud Gemeentearchief Moerbeke, 100–101; for the Norbertine abbey of Drongen (1738): RAG, Abdij van Drongen, 57; for the Benedictine abbey of Ghent St Bavo (1576): RAG, kaarten & plans, 458. The monastic property of the abbey of Boudelo around 1481 is estimated, based on RAG, Boudelo, 1327 and the remains of this property in 1741.
Boudelo Abbey built its exploitation center at Koudenborn in the extreme east of the area. The manor of Drongen—Drongenhof—was situated close to the village center of Moerbeke. The abbey of Ninove also founded a manor on this central reclamation axis (Kalve) (Gottschalk 1984, p. 39). In contrast, the curtes of the Ghent abbeys of St Peter and St Bavo were situated on small sand ridges within the Moervaart depression itself, respectively south of Wachtebeke and south of Moerbeke (Wulfsdonk).
Donation by count Ferrand and countess Jeanne of moorland to the abbey of Marquette in june 1228 ‘Ita longe quam idem morus noster extendidit’ (Vanhaeck 1940, I, no. 10, p. 8).
Confirmation of a grant of moorland to the abbey of Boudelo in 1247: Asaert and Vleeschouwers (1976–1983, p. 244).
RAB, Ninove Abbey, 136 and 832.
RAG, Terhagen Abbey, 4.
Part of the peat extraction by the abbey was ‘outsourced’ through a specific lease system, the so called moerpacht. Peat diggers bought the licence to dig a certain amount of peat for a fixed price. As exploitation costs were rather high (often more than 50% of the market price for peat), and a certain margin of profit for the peat digger must be included, we supposed that the lease price was half the market price. This allowed us to estimate the amount of peat that was dug through the moerpacht system. For the abbey of Saint Bavo this hypothesis is confirmed for some years for which both the sale price and the moerpacht per last are registered (Denys 1995, pp. 94–95).
RAG, Boudelo, 1327.
In 1738, Drongen Abbey owned 61.6 hectares of land in Moerbeke, but most likely not all of this was former moorland.
When selling part of its peat production in 1448–1449, the abbey of Boudelo received 41 Flemish d. (denarii) groten per last for white peat; 40 to 54 d. for derdepit of a lesser quality and 98 d. for ‘puri derdepits et partim vierdepits’ (pure 3rd pit and 4th pit). To dig the peat, the abbey paid 17 to 18 d. for white peat; and 22 to 25 for 3rd and 4th pit (excluding transport): RAG, Abdij van Boudelo, 270 and 438.
RAG, Sint-Pieterabdij II 1251/2, accounts 1472. Augustyn (1999, pp. 80–81) only mentions three to six last, but in the accounts up to 10 last per pit was found. The evidence cited by Augustyn that the pit would have measured one square roede or 14.85 m2 is not convincing. The size of a pit varied.
RAG, Sint-Pietersabdij II, 1251/2 1472-1486: ‘item noch ghemaect uit eender roe moers 2 last ende 2 voer smackaerts’ (see also Augustyn 1999, p. 81, although with a different calculation).
Deed of 1–21 March 1241 (n.s.): ‘vendidimus totam illam terram, que vulgo dicitur Onlende; que terra, sive onlende, tales habet terminus: verus orientem, Onlende abbatis et conventus de Bodelo; versus occidentem, allodium, sive Onlende, sancti Bavonis, quod vulgo dicitur Licht, et ultra aqueductum, qui Nortlede dicitur, Vevorde; versus septentrionem, morum, qui a loco, qui vulgo dicitur Calf, extenditur versus Bodelo; versus meridiem, terram domini Rassonis de Gavera, que se extendit versus Exarde’; Vleeschouwers 1990–1991, pp. 276–277).
Abbreviations
- ARA:
-
Brussels, Algemeen Rijksarchief
- RAG:
-
Ghent, Rijksarchief
- RAB:
-
Beveren, Rijksarchief
- SA:
-
Antwerp, City Archives
References
Asaert G (1980) Abbaye de Baudelo (Ordre de Cîteaux) à Sinaai-Waes puis à Gand. In: Berlière U (ed) Monasticon Belge. 7: Province de Flandre Orientale, vol 3. Centre national de recherches d’histoire religieuse, Liège, pp 239–269
Asaert G, Vleeschouwers C (1976–1983) Het archief van de abdij van Boudelo te Sinaai-Waas en te Gent. Algemeen Rijksarchief, Brussel
Augustyn B (1992) Zeespiegelrijzing, transgressiefasen en stormvloeden in maritiem Vlaanderen tot het einde van de 16de eeuw: een landschappelijke, ecologische en klimatologische studie in historisch perspektief. Algemeen Rijksarchief, Brussel
Augustyn B (1999) De veenontginning (12de-16de eeuw). Geschiedenis van volk en land van Beveren. Gemeente Beveren, Beveren
Augustyn B, Thoen E (1987) Van veen tot bos. Krachtlijnen van de landschapsevolutie van het Noordvlaamse Meetjesland van de 12e tot de 19e eeuw. Hist Geogr Tijdschr 3:97–112
Augustyn B, Palmboom E, Rombaut H, Verhulst A (1983–1991) Bronnen voor de agrarische geschiedenis van het middeleeuwse graafschap Vlaanderen. Belgisch Centrum voor Landelijke Geschiedenis, Gent
Baeteman C (2008) Radiocarbon dated sediment sequences from the Belgian coastal plain: testing the hypothesis of fluctuating or smooth late Holocene relative sea-level rise. Holocene 18(8):1219–1228
Baeteman C, Declercq PY (2002) A synthesis of early and middle Holocene coastal changes in the Belgian lowlands. Belgeo 2002(2):77–107
Bats M, De Reu J, De Smedt P, Antrop M, Bourgeois J, Court-Picon M, De Maeyer P, Finke F, Van Meirvenne M, Verniers J, Werbrouck I, Zwertvaegher A, Crombé P (2009) Geoarchaeological research of the large palaeolake of the Moervaart (municipalities of Wachtebeke and Moerbeke-Waas, East Flanders, Belgium): from Late Glacial to Early Holocene. Notae Praehist 29:105–112
Bats M, De Smedt P, Werbrouck I, Zwertvaegher A, Court-Picon M, De Reu J, Serbruyns L, Demiddele H, Antrop M, Bourgeois J, De Maeyer P, Finke P, Van Meirvenne M, Verniers J, Crombé P (2010) Continued geoarchaeological research at the Moervaart palaeolake area (East Flanders, Belgium): preliminary results. Notae Praehist 30:55–61
Borger GJ (1992) Draining digging dredging; the creation of a new landscape in the peat areas of the Low Countries. In: Verhoeven JTA (ed) Fens and bogs in the Netherlands: vegetation, history, nutrient dynamics and conservation. Springer, London, pp 131–171
Cornelisse CH (2006) The economy of peat and its environmental consequences in Holland during the late middle Ages. Jaarb voor Ecologische Geschied 2005–2006:95–121
Crombé P (ed) (2005) The last hunter-gatherer-fishermen in Sandy Flanders (NW Belgium); the Verrebroek and Doel excavation projects, Part 1: palaeo-environment, chronology and features. Academia Press, Gent
Crombé P, Van Strydonck M, Boudin M, Van den Brande T, Derese C, Vandenberghe DA, Van den haute P, Court-Picon M, Verniers J, Bos JAA, Verbruggen F, Bats M, De Reu J (2000) Absolute dating (14C and OSL) of the formation of coversand ridges occupied by prehistoric man in NW Belgium. Radiocarbon (in press)
Crombé P, Perdaen Y, Sergant J (2005) Features. In: Crombé P (ed) The last hunter-gatherer-fishermen in Sandy Flanders (NW Belgium); the Verrebroek and Doel excavation projects, Part 1: palaeo-environment, chronology and features. Archaeological Reports Ghent University, vol 3. Academia Press, Gent, pp 141–179
De Coninck W, Martens G (1989) Langs Wachtebeekse wegen: een heemkundige wandeling, anno 1662. Tijdschrift van de heemkundige kring “Oud Wachtebeke” Jaarboek 1989:3–239
De Kraker AMJ (1997) Landschap uit balans: de invloed van de natuur, de economie en de politiek op de ontwikkeling van het landschap van de Vier Ambachten en het Land van Saeftinghe tussen 1488 en 1609. Matrijs, Utrecht
De Limburg-Stirum T (1898) Cartulaire de Louis de Male, comte de Flandre, 1348–1358. De Plancke, Brugge
De Moor G, Heyse I (1978) De morfologische evolutie van de Vlaamse Vallei. De Aardrijkskd 4:343–375
De Muynck M (1976) Het bedolven kultuurlandschap in de polders: een rekonstruktie uitgaande van luchtfoto’s, toegepast op de Oost-Vlaamse en enkele Zeeuws-Vlaamse Polders. Universiteit Gent, Gent
De Reu E (1960) Historisch-geografisch onderzoek betreffende de moergronden in de Vier Ambachten tijdens de 12de, 13e en 14e eeuw. Jaarb Oudheidkd Kring de Vier Ambachten 1960–1961:31–69
De Smet JJ (1841) Recueil des chroniques de Flandre-Corpus chronicorum Flandriae, vol 2. Académie Royale de Belgique, Brussels, pp 587–746
De Smet E (1975) Bijdrage tot de toponymie van Wachtebeke. Tijdschrift van de heemkundige kring “Oud Wachtebeke” Jaarboek 1975:7–135
Deforce K, Gelorini V, Verbruggen C, Vrydaghs L (2005) Pollen and pytolith analyses. In: Crombé P (ed) The last hunter-gatherer-fishermen in Sandy Flanders (NW Belgium); the Verrebroek and Doel excavation projects, Part 1: palaeo-environment, chronology and features. Archaeological Reports Ghent University vol 3. Academia Press, Gent
Deforce K, Bastiaens J, Ameels V (2007) Peat re-excavated at the abbey of Ename (Belgium): archaeobotanical evidence for peat extraction and long distance transport in Flanders around 1200 AD. Environ Archaeol 12(1):87–94
Denys P (1995) Turfwinnning in Noord-Vlaanderen in de late middeleeuwen. Casus: de turfwinning op het domein Wulfsdonk van de St-Baafsabdij. Universiteit Gent, Gent
Derese C, Vandenberghe DAG, Zwertvaegher A, Court-Picon M, Crombé P, Verniers J, Van den Haute P (2010) The timing of aeolian events near archaeological settlements around Heidebos (Moervaart area, N Belgium). Neth J Geosci 89(3–4):173–186
Diepeveen WJ (1950) De vervening in Delfland en Schieland tot het einde der zestiende eeuw. Eduard Ijdo, Leiden
Gelorini V, Verleyen E, Verbruggen C, Meerschaert L (2006) Paleo-ecologisch onderzoek van een Holocene sequentie uit het Deurganckdok te Doel (Wase Scheldepolders, Noord-België). Belgeo 2006(3):243–264
Gerding MAW (1995) Vier Eeuwen Turfwinning: de verveningen in Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel tussen 1550 en 1950. Landbouwuniversiteit, Wageningen
Gottschalk MKE (1955–1958) Historische geografie van westelijk Zeeuws-Vlaanderen. Van Gorcum, Assen
Gottschalk MKE (1984) De Vier Ambachten en het Land van Saaftinge in de middeleeuwen: een historisch-geografisch onderzoek betreffende Oost Zeeuws-Vlaanderen c.a. Van Gorcum, Assen
Heyse I (1979) Bijdrage tot de geomorfologische kennis van het noordwesten van Oost-Vlaanderen (België). Koninklijke academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België, Brussel
Heyse I (1983) Preliminary results of the study of a Vistulian Late Glacial drainage pattern in the Scheldt bassin (Belgium-Flemish Valley, Moervaart depression). Quat Stud Pol 4:135–143
Hoorne J, Laloo P, Crombé P, De Clercq W (2009) Archeologisch vooronderzoek te Rieme-Noord (gem. Evergem, prov. Oost-Vlaanderen). Juli tot oktober 2009. UGent Archeologische Rapporten 19
Kiden P (1989) Holocene water level movements in the lower Scheldt perimarine area. Prof Pap Belg Geol Dienst 241(6):1–19
Leenders KAHW (1989) Verdwenen venen: een onderzoek naar de ligging en exploitatie van thans verdwenen venen in het gebied tussen Antwerpen, Turnhout, Geertruidenberg en Willemstad 1250–1750. Pro Civitate. Historische uitgaven. Reeks in-8; 78. Gemeentekrediet van België, Brussel
Long AJ, Waller MP, Stupples P (2006) Driving mechanisms of coastal change: peat compaction and the destruction of late Holocene coastal wetlands. Mar Geol 225:63–84
Maréchal R (1992) Kwartairgeologie en lithologie van de oppervlakte lagen. Tweede Atlas van België. Commentaar II.3. Belgische geologische dienst, Brussel
Meerschaert L, Van Roeyen JP, Verbruggen C (2006) Geomorfologisch, geoarcheologisch, paleoecologisch en paleobotanisch onderzoek van de havenuitbreidingswerken op de linker Scheldeoever ten noorden van Antwerpen. Belgeo 7(3):183–204
Ovaa I, Van der Meer K, Steur GGL (1957) De bodemgesteldheid van Westelijk Zeeuws-Vlaanderen. Stichting voor Bodemkartering, Wageningen
Pas P (1998) De Wase en Gentse Boudelo-abdij, van paleis in de moerassen tot eiland in de Waterwijk. Culturele Kring Boudelo, Sint-Niklaas
Pons LJ (1992) Holocene peat formation in the lower parts of the Netherlands. In: Verhoeven JTA (ed) Fens and bogs in the Netherlands: vegetation, history, nutrient dynamics and conservation. Kluwer Academic Press, Dordrecht, pp 7–79
Prims F (1923) Geschiedenis van het Antwerpsche turfdragersambacht. Veritas, Antwerpen
Rippon S (2000) The Transformation of Coastal Wetlands: Exploitation and Management of Marshland Landscapes in North West Europe during the Roman and Medieval Periods. British Academy, London
Soens T, Thoen E (2009) Mais où sont les tourbières d’antan? Géographie, chronologie et stratégies économiques du tourbage en Flandre Maritime (12e-16e siècles). Aestuaria: Histoire et terres humides 14:45–60
Soly H (1977) Urbanisme en kapitalisme te Antwerpen in de 16de eeuw. De stedebouwkundige en industriële ondernemingen van Gilbert Van Schoonbeke. Gemeentekrediet van België, Brussel
Stockman L (1973) Moergronden en turfuitbating in de ambachten Maldegem en Aardenburg en in de keure van Eeklo. Appeltjes van het Meetjesl 24:73–85
Tombeur P, Prevenier W, Demonty PH, Laviolette MP (eds) (1997) Thesaurus Diplomaticus. Brepolis, Turnhout
Tys D (2005) Landscape, settlement and dike building in coastal Flanders in relation to the political strategy of the counts of Flanders, 900–1200. In: Fansa M (ed) Kulturlandschaft Marsch—Natur, Geschichte. Gegenwart, Oldenburg, pp 106–126
Unger RW (1984) Energy sources for the Dutch Golden Age: peat, wind and coal. Res Econ Hist 9:221–253
Van Dam PJEM (2001) Sinking peat bogs: environmental change in Holland, 1350–1550. Environ Hist 6(1):32–45
Van de Velde L (1997) Onderzoek naar de verbreiding van het areaal van het verdwenen veen in Noord- en Zeeuws-Vlaanderen. Universiteit Gent, Gent
Van Lokeren A (1868) Chartes et documents de l’abbaye de Saint Pierre au Mont Blandin à Gand. Hoste, Gent
Van Strydonck M (2005) Radiocarbon dating. In: Crombé P (ed) The last hunter-gatherer-fishermen in sandy Flanders (NW Belgium); the Verrebroek and Doel excavation projects, Part 1: palaeo-environment, chronology and features. Archaeological Reports Ghent University, vol 3. Academia Press, Gent
Vanhaeck M (1940) Cartulaire de l’abbaye de Marquette. Société d′Etude de la Province de Cambrai, Lille
Verbruggen C (1971) Postglaciale landschapsgeschiedenis van zandig-Vlaanderen. Botanische, ecologische en morfologische aspekten op basis van palynologisch onderzoek. Universiteit Gent, Gent
Verbruggen C, Denys L, Kiden P (1996) Belgium. In: Berglund BE, Briks HJB, Ralska-Jasiewiczowa M, Wright HE (eds) Palaeoecological events during the last 15, 000 years: regional syntheses of palaeoecological studies of lakes and mires in Europe. Wiley-Blackwell, Chichester, pp 553–574
Verheyen K, Bossuyt B, Hermy M, Tack G (1999) The land use history (1278–1990) of a mixed hardwood forest in western Belgium and its relationship with chemical soil characteristics. J Biogeogr 26:1115–1128
Verhoeve A, Verbruggen C (2006) Het Meetjesland. Bodem en landschap in historisch perspectief. Belgeo 7(3):205–218
Verhulst A (1958) De Sint-Baafsabdij te Gent en haar grondbezit (VIIe-XIVe eeuw): bijdrage tot de kennis van de structuur en de uitbating van het grootgrondbezit in Vlaanderen tijdens de middeleeuwen Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamse academie voor wetenschappen, letteren en schone kunsten van België. Klasse der letteren, vol 30. Paleis der Academiën, Brussel
Verhulst A (1995) Landschap en landbouw in middeleeuws Vlaanderen. Gemeentekrediet, Brussel
Verhulst A, Gysseling M (1962) Le compte général de 1187 connu sous le nom de « Gros Brief » et les institutions financières du comté de Flandre au XIIe siècle. Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, Brussel
Vleeschouwers C (1990–1991) De oorkonden van de Sint-Baafsabdij te Gent (819-1321). Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, Brussel
Waller MP, Long AJ, Schofield JE (2006) Interpretation of radiocarbon dates from the upper surface of late-Holocene peat layers in coastal lowlands. Holocene 16:51–61
Acknowledgments
Part of the research on which this article is based has been enabled by the University of Antwerp BOF-NOI project 3977 ‘Drowned but not Deserted’. We thank the anonymous reviewers for their suggestions and Jeremy Schreiber for proofreading the English manuscript.
Author information
Authors and Affiliations
Corresponding authors
Rights and permissions
About this article
Cite this article
Jongepier, I., Soens, T., Thoen, E. et al. The brown gold: a reappraisal of medieval peat marshes in Northern Flanders (Belgium). Water Hist 3, 73–93 (2011). https://doi.org/10.1007/s12685-011-0037-4
Received:
Accepted:
Published:
Issue Date:
DOI: https://doi.org/10.1007/s12685-011-0037-4