Беларус чĕлхи

Беларус чĕлхи
Тăван ячĕ:	беларуская мова
Патшалăхсем:	Беларуç
Регионсем:	Тухăç Европа
Официаллă статус:	Беларуç
Классификаци
Категори:	Еврази чĕлхисем
Инди-европа çемьи Славян ушкăнĕ Тухăç славян ушкăн пайĕ
Çырулăх:	кириллица
Чĕлхе кочĕсем
ГОСТ 7.75–97:	бел 090
ISO 639-1:	be
ISO 639-2:	bel
ISO 639-3:	bel
Çавăн пекех пăхăр: Проект:Лингвистика

Белару́с чĕлхи (белару́ская мо́ва) — тухăç славян чĕлхисенчен пĕри пулать, ытларах Беларуçра сарăлнă. Беларуç Республикин (вырăс чĕлхипе пĕрле) патшалăх чĕлхи шутланать. Чĕлхене пĕлекен пур халăх йышĕ — 10 млн яхăн çын.

1920-мĕш çулсенче идиш, поляк тата вырăс чĕлхисемпе тан Беларус Совет Социаллă Республикин официаллă чĕлхи (пĕр вăхăтра «Пролетарии всех стран, соединяйтесь!» лозунга БССР гербĕ çине тăватă чĕлхепе çырнă пулнă) шутланнă.

Пулса тухни

Ăсчахсен шухăшĕпе, чĕлхене авалхи радимичсен, дреговичсен, смулен тата полоц кривичĕсен тата, северянсен, пулмалла, пуплевĕсем кĕнĕ. Фонетикăпа, морфологипе, синтаксиспа тата сăмахсар уйрăмлăхĕсемпе вăл ытти çывăх, тăван тухăç славян (вырăспа украин) чĕлхисенчен уйрăм тăрать. Беларус чĕлхин вырăспа украин чĕлхисемпе пĕр пекрех. Лексикинче полякпа литва чĕлхисенчен илнисем те пур.

Беларус чĕлхи

Çырулăхĕ

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Дж дж	Дз дз	Е е	Ё ё
Ж ж	З з	І і	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о
П п	Р р	С с	Т т	У у	Ў ў	Ф ф	Х х
Ц ц	Ч ч	Ш ш	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Беларус кириллицинче апострофпа ( ’ ) (хытă паллă вырăнне) усă кураççĕ, "дж" тата "дз" сас паллисем пĕр пек сасăллă вуланаççĕ, çаплах "ё" сас паллине "е" çине çырура куçарма юрамасть.

Сарăлни

Беларуçрă 1999 çулхи халăх çыравĕпе (10045,2 пин çĕршывра пурăнакан çыншăн беларус чĕлхине 73,7%. тăван чĕлхе вырăнне йышăнать. Пур граждан йышĕнче: белоруссем — 8159,1 пин (тăван чĕлхе —беларус 85,6%), вырăссем — 1141,7 пин (тăван чĕлхе — беларус 9,1%), поляксем — 395,7 пин (тăван чĕлхе — беларус 67,1%), украинсем — 237 пин (тăван чĕлхе — беларус 14,3%), еврейсем — 27,8 пин (тăван чĕлхе — беларус 17,1%), урăх халăхсем — 80 пин (тăван чĕлхе — беларус 12,9%). Килте калаçăкан чĕлхе — беларус чĕлхи тесе: беларуссем — 41,3%, вырăссем — 4,3%, поляксем — 57,6%, украинсем — 10,2%, еврейсем — 3,8%, урăх халăхсем — 9,5%; пур халăх — 36,7%.

Çырăвĕ

Беларус чĕлхин çырăвĕнче кириллицăпа (беларус алфавичĕ пăхăр) усă кураççĕ. Малтан хăш чух латиницăпа усă курнă. Беларус тутарĕсем пĕр хушă беларусла беларус арап алфавичĕпе çырнă.

Фонетика

Вырăс чĕлхипе танлаштарсан хальхи беларус чĕлхин фонетика тĕп уйрăмлăхсем:

• яканье (пусăм умĕнхи Е Я çине куçать): звязда, плячо;
• «Ы» тата «І» вырăс литература чĕлхинчи «О» тата «Е» тивĕç:

Чĕлхен кун-çулĕ

Тапхăрласси:

• авалхи вырăс, литература çырăвĕ (XI—XIV ĕмĕрсем.);
• ватă беларус, литература çырăвĕ (XIV—XVIII ĕмĕрсем):
  • официаллă çыру чĕлхи Аслă Литва кнеçлĕхĕнче (XIV-XVII ĕмĕрсем);
  • майĕпен ватă беларус çыру чĕлхи поляк чĕлхипе улăштарни (XVII ĕмĕрĕн иккĕмĕш пайĕ — XVIII ĕмĕр);
• беларус халăх диалект чĕлхи, ял çыннисен тата фольклорти ытларах пуплев чĕлхи (XIV-XXI ĕмĕрсем);
• хальхи беларус литература чĕлхи:
  • литературăпа грамматикăн аталанăвĕ (XIX ĕмĕрĕн иккĕмĕш пайĕ -XX ĕмĕрĕн пуçламăшĕ);
  • хальхи литература чĕлхин аталанăвĕ (XX ĕмĕрсем).

Пĕрремĕш Литва статучĕ (1529)

Çавăн пекех пăхăр

• Беларус орфографипе пунктуаци йĕркисем (2008)
• Беларус литератури
• Беларус алфавичĕ

Вуламалли

• Судник М.Р. Белорусский язык // Лингвистический энциклопедический словарь. М., 1990. С. 71-72
• А.И. Журавский ДЕЛОВАЯ ПИСЬМЕННОСТЬ В СИСТЕМЕ СТАРОБЕЛОРУССКОГО ЛИТЕРАТУРНОГО ЯЗЫКА (Восточнославянское и общее языкознание. - М., 1978. - С. 185-191)
• Н. А. Кондрашов БЕЛОРУССКИЙ ЯЗЫК (Кондрашов Н. А. Славянские языки. - М., 1986. - С. 96-106)
• Калита И. В. Современная Беларусь: языки и национальная идентичность. Ústí nad Labem, ISBN 978-80-7414-324-3, 2010, 300 s. s. 112-190.

Каçăсем

• Белорусско-русский словарь — Викивулавăш
• Белорус чĕлхине вĕрентекенĕ (хăй тĕллĕ пĕлӳ илмелли)
• Беларус сăмахсарĕсем 2005 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ.
• «Говори со мной по-белорусски» — беларус чĕлхин никĕс курсĕ («тарашкевица») 2007 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ.
• Беларуçинчи чĕлхе лару-тăрăвĕ 2008 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ.
• Программа «Беларус-Вырăс-Беларус» компьютер куçаруçă 2009 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ.
• Беларус-вырăс сăмахсарĕ