زمانی ڕۆمانی

ڕۆمانی ( /ˈrɒməni, ˈroʊ-/ ROM-ə-nee, ROH- ; ^[١] ^[٢] ^[٣] ^[٤] ھەروەھا بە ڕۆمانیس ، ڕۆمان /ˈrɒmənɪs/ ROM-ən-iss ، ^[٥] ڕۆما ناسراوە، زمانێکی گەورەی ھیندۆ-ئارییە لە کۆمەڵگا ڕۆمانییەکان ^[٦] بەپێی زانیارییەکانی Ethnologue ، حەوت جۆری زمانی ڕۆمانی ئەوەندە جیاوازن کە بە زمانی تایبەت بە خۆیان ھەژمار دەکرێن، گەورەترینیان بریتین لە ڤلاکس ڕۆمانی (نزیکەی ٥٠٠ ھەزار قسەکەر)، ^[٧] بەڵکان ڕۆمانی (٦٠٠ ھەزار)، ^[٨] و سینت ڕۆمانی (٣٠٠ ھەزار). ^[٩] ھەندێک لە کۆمەڵگا ڕۆمانییەکان بە زمانی تێکەڵاو قسە دەکەن لەسەر بنەمای زمانی دەوروبەریان لەگەڵ وشەسازیی وەرگیراو لە زمانی ڕۆمانی، ئەمانە لەلایەن زمانزانەکانەوە بە جۆرەکانی پارا-ڕۆمانی ناسراون، نەک زاراوەی خودی زمانی ڕۆمانی.

جیاوازی نێوان جۆرە جیاوازەکان دەتوانێت بەقەد جیاوازی نێوان زمانە سلاڤیەکان گەورە بێت. ^[١٠]

ناونان

قسەکەرانی زمانەکە بەزۆری زمانەکە بە rromani ćhib ناودەبەن "زمانی ڕۆمانی" یان ڕۆمانیس (ڕێکخراو) "بە شێوەیەکی ڕۆمی". ئەمەش لە وشەی ڕۆمانی rrom وەرگیراوە، بە واتای یان "ئەندامێکی گروپی (ڕۆمانی)" یان "مێرد"، ھەروەھا ئەمە سەرچاوەی زاراوەی "ڕۆما"یە لە زمانی ئینگلیزیدا، ھەرچەندە ھەندێک گروپی ڕۆمای بە بەکارھێنانی ناوی جنۆکە (بۆ نموونە 'کاالێ'، 'سینتی') ئاماژە بە خۆیان دەکەن. ^[١١]

دابەشبوونی جوگرافی

زمانی ڕۆمانی تاکە زمانی ھیندۆ-ئارییە کە بەنزیکەیی تەنیا لە ئەوروپا قسەی پێدەکرێت.^[١٢]

زۆرترین ناوچەی چڕبوونەوەی ڕۆمانی زمانەکان لە باڵکان و ناوەڕاستی ئەوروپادا دەبینرێن، بەتایبەتی لە ڕۆمانیا، بولگاریا، باکووری مەقدۆنیا و سلۆڤاکیا^[١٣] ھەرچەندە ھیچ ئامارێکی جێی متمانە نییە بۆ ژمارەی ووردی قسەکەرانی ڕۆمانی، بەڵام ڕێژەی خەمڵێنراوی قسەکەرانی ڕۆمانی لە یەکێتی ئەوروپا نزیکەی ٣.٥ ملیۆن کەسە، ئەمەش وایکردووە کە گەورەترین زمانی کەمینە قسەکەرەکان بێت لە یەکێتی ئەوروپادا.^[١٣]

ڕۆمانی لە سەردەمی مۆدێرن

ڕۆمانی چەندین وشەی بە قەرز داوە بە ئینگلیزی وەک pal (لە کۆتاییدا لە سانسکریتی bhrātar ەوە ھاتووە "برا" ^[١٤] ). وشەکانی تری ڕۆمانی بەگشتی زاراوەی بەریتانی بریتین لە gadgie (مرۆڤ)، ^[١٥] shiv یان chiv (چەقۆ). ^[١٦] زمانی زگماکی شارستانی بەریتانی ئاستێکی بەرزبوونەوەی کاریگەری ڕۆمانی نیشان دەدات، ^[١٥] لەگەڵ ھەندێک وشە کە لە فەرھەنگی ئینگلیزی ستاندارددا وەرگیراون (بۆ نموونە، chav لە وشەیەکی گریمانەکراوی ئینگلیز-ڕۆمانی، ^[١٥] بە واتای "کوڕی بچووک"، لە زۆرینەدا لە شێوەزارەکان). ^[١٧] ھەوڵ ھەیە بۆ فێرکردن و ئاشناکردنی ڤلاکس-ڕۆمانی بە نەوەی نوێی ڕۆمانی بۆ ئەوەی ڕۆمانی کە لە ناوچە جیاوازەکانی جیھان قسەی پێدەکرێت لە ڕێگەی یەک زاراوەی ڕۆمانییەوە بەیەکەوە ببەسترێتەوە. پەیمانگای ھیندی بۆ لێکۆڵینەوەکانی ڕۆمانی، چاندێگار لە ماوەی حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا چەندین وانەی زمانی ڕۆمانی لە ڕێگەی گۆڤاری ڕۆمای خۆیەوە بڵاوکردەوە. ^[١٨]

ناوبەناو وشەی وەرگیراو لە زمانەکانی تری ھیندۆ-ئێرانی, وەک ھیندی، بە ھەڵە بە ڕۆمانی ناودەبرێت بەھۆی لێکچوونە ڕووکەشییەکان (بەھۆی ڕەگێکی ھاوبەش)، وەک cushy ، کە لە ئوردووەوە ھاتووە (خۆی وەرگیراوە لە xuš فارسییەوە ) بە واتای "نایاب، تەندروست، دڵخۆش".^[١٤]

ئەمانەش ببینە

داڕێژە:Col div

^ "Romany" in Oxford Living Dictionaries
^ "Romany" in Merriam-Webster's Dictionary
^ "Romany" in Cambridge Advanced Learner's Dictionary
^ Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student's Handbook, Edinburgh
^ "Romanes" in Collins English Dictionary; "Romanes" in Dictionary.com.
^ «Romani». Ethnologue. SIL International. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ھێنراوە.
^ «Romani, Vlax». Ethnologue. SIL International. لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
^ «Romani, Balkan». Ethnologue. SIL International. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
^ «Romani, Sinte». Ethnologue. SIL International. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
^ Hübschmannová 1993.
^ Hancock، Ian (1997). «A glossary of Romani terms» (PDF). The American Journal of Comparative Law. 45. Oxford University Press: 329–344. doi:10.2307/840853. JSTOR 840853.
^ Matras 2006.
^ ^ئ ^ا termcoord (١٧ی نیسانی ٢٠١٥). «Romani | Terminology Coordination Unit» (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.^{[بەستەری مردوو]}
^ ^ئ ^ا Hoad, TF (ed.) Oxford Concise Dictionary of Etymology (1996) Oxford University Press ISBN 0-19-283098-8 ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref>ی ھەڵە؛ ناوی «OEED» زیاتر لە یەک جار پێناسە کراوە لەگەڵ ناوەڕۆکی جیاوازدا
^ ^ئ ^ا ^ب Beal، Joan C. (31 March 2012). Urban North-Eastern English. Edinburgh University Press. ISBN 9780748664450 – via Google Books. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ Cresswell، Julia (9 September 2010). Oxford Dictionary of Word Origins. OUP Oxford. p. 372. ISBN 978-0199547937. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ Tréguer، Pascal (٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧). «the Romany origin of the British 'chav'». word histories (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ٣٠ی ئایاری ٢٠٢٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە.
^ Lee، Ronald (2005). Learn Romani: Das-dúma Rromanes. Hatfield: University of Hertfordshire Press. ISBN 1-902806-44-1.

سەرچاوە گشتی و ئاماژەپێکراوەکان

Hübschmannová، Milena (1974). Základy Romštiny [Basics of the Romani language] (بە چێکی). Praha: Academia Praha.
Hübschmannová، Milena (1993). Šaj pes dokaveras - Můžeme se domluvit [Shaj pes dovakeras - We can make an agreement] (بە چێکی). Olomouc: Pedagogická fakulta UP Olomouc. ISBN 80-7067-355-9.
Matras، Yaron (2002). Romani: A Linguistic Introduction. Cambridge University Press. ISBN 0-521-02330-0.
Matras، Yaron (October 2005). «The status of Romani in Europe» (PDF). University of Manchester. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٣ی ئایاری ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
Matras، Yaron (2006). «Romani» (PDF). لە Brown، Keith (ed.). Encyclopedia of Languages and Linguistics (Second ed.). Oxford: Elsevier. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە 2012-08-12 ھێنراوە. {{cite encyclopedia}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)

ئیلیڤ، ئیڤ. ئی.ئارماک. سیستەمی جێگرەوەی کەسی لە زاراوەی ڕۆمانی لە کاردژالی و دەوروبەری بولگاریا , ئیڤان گ. ئیلیڤ
واڵتەر سیمسۆن. مێژوویەکی جپسیەکان: لەگەڵ نمونەکانی زمانی جپسی. دەستکاری کراوە، لەگەڵ پێشەکی و پێشەکی و تێبینییەکان و دیسکویزیشنێک لەسەر ڕابردوو و ئێستا و داھاتووی جپسیدۆم ، لەلایەن جەیمس سیمسۆنەوە. لەندەن: سامپسۆن لۆو و مارستۆن، ١٨٦٥. مێژوویەکی جیپسیەکان لەگەڵ نمونەکانی زمانی جپسی لە نووسینی واڵتەر سیمسۆن
پیتەر باکەر، میلینا ھوبشمانۆڤا . زمانی ڕۆمانی چییە؟ . ھاتفیڵد: چاپخانەی زانکۆی ھێرتفۆردشایر، ٢٠٠٠.
زینکالی : یان، باسێک لە جیپسیەکانی ئیسپانیا؛ لەگەڵ کۆمەڵەیەکی ڕەسەنی گۆرانی و شیعرەکانیان, لەلایەن جۆرج بۆرۆ (١٨٤٢)
زینکالی، باسێک لە جیپسیەکانی ئیسپانیا (١٩٠٧)
ئێل جیتانیسمۆ : مێژوو، جلوبەرگ، y dialecto de los gitanos
ئیمبیۆ ئی ماخارۆ لوکاس
جۆن سامپسۆن. زاراوەی جیپسیەکانی وێڵز : فۆڕمی کۆنتری ڕۆمانی بەریتانییە کە لە قسەکانی خێڵی ئەبرام ووددا پارێزراوە. ئۆکسفۆرد : چاپخانەی کلارندۆن، ١٩٢٦. xxiii، 230 ل. زاراوەی کۆچبەرانی وێڵز: بوون بە فۆڕمی کۆنتری ڕۆمانی بەریتانی کە لە قسەکانی خێڵی ئەبرام ووددا پارێزراوە

بەستەری دەرەکی

لاپەڕەی ڕاستییەکان لەسەر زمانی ڕۆمانی
پڕۆژەی ڕۆمانی لە زانکۆی مانچستەر, لەگەڵ کۆمەڵێک توێژینەوەی دابەزێنراو سەبارەت بە زمانی ڕۆمانی و کۆمەڵێک لینکی میدیای ڕۆمانی
ھێڵکاری ڕێزمانی ڕۆمانی — ڤیکتۆر ئەی فریدمان
فەرھەنگی بەشەکی ڕۆمانی/ئینگلیزی —کۆکراوەی ئەنجێلا بەعتال لیبال و ویل ستڕاین
بنکەدراوەی وشەیی ڕۆملێکس لە زاراوە جیاوازەکانی ڕۆمانی
"زمانی ڕۆمانی لە مەقدۆنیا لە ھەزارەی سێیەمدا: پێشکەوتن و کێشەکان" ١٠ی ئایاری ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە. Archived </link> , ڤیکتۆر فریدمان .
"زمانی ڕۆمانی لە کۆماری مەقدۆنیا: دۆخ، بەکارھێنان و دیدگا کۆمەڵایەتی زمانەوانییەکان, ڤیکتۆر فریدمان."
ویکیپیدیای ڕۆمانی (سەرۆکی لاپەڕە)

داڕێژە:Romani languages

[1] "Romany" in Oxford Living Dictionaries

[2] "Romany" in Merriam-Webster's Dictionary

[3] "Romany" in Cambridge Advanced Learner's Dictionary

[4] Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student's Handbook, Edinburgh

[5] "Romanes" in Collins English Dictionary; "Romanes" in Dictionary.com.

[6] «Romani». Ethnologue. SIL International. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ھێنراوە.

[rmy_ethno-7] «Romani, Vlax». Ethnologue. SIL International. لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.

[rmn_ethno-8] «Romani, Balkan». Ethnologue. SIL International. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.

[rmo_ethno-9] «Romani, Sinte». Ethnologue. SIL International. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٢ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.

[FOOTNOTEHübschmannová1993-10] Hübschmannová 1993.

[hancock-11] Hancock، Ian (1997). «A glossary of Romani terms» (PDF). The American Journal of Comparative Law. 45. Oxford University Press: 329–344. doi:10.2307/840853. JSTOR 840853.

[FOOTNOTEMatras2006-12] Matras 2006.

[termcoord-13] ئ ^ا termcoord (١٧ی نیسانی ٢٠١٥). «Romani | Terminology Coordination Unit» (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.^{[بەستەری مردوو]}

[OEED-14] ئ ^ا Hoad, TF (ed.) Oxford Concise Dictionary of Etymology (1996) Oxford University Press ISBN 0-19-283098-8 ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref>ی ھەڵە؛ ناوی «OEED» زیاتر لە یەک جار پێناسە کراوە لەگەڵ ناوەڕۆکی جیاوازدا

[Beal-15] ئ ^ا ^ب Beal، Joan C. (31 March 2012). Urban North-Eastern English. Edinburgh University Press. ISBN 9780748664450 – via Google Books. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[16] Cresswell، Julia (9 September 2010). Oxford Dictionary of Word Origins. OUP Oxford. p. 372. ISBN 978-0199547937. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[17] Tréguer، Pascal (٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧). «the Romany origin of the British 'chav'». word histories (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ٣٠ی ئایاری ٢٠٢٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە.

[lee-18] Lee، Ronald (2005). Learn Romani: Das-dúma Rromanes. Hatfield: University of Hertfordshire Press. ISBN 1-902806-44-1.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]

[١٨]