Панонска-русінская мова
| Панонска-русінская мова | |
|---|---|
| Саманазва | руски язык, руска бешеда, бачвансько-русская бешеда |
| Краіны |
 Сербія, Харватыя |
| Рэгіёны | Ваяводзіна |
| Агульная колькасць носьбітаў | |
| Класіфікацыя | |
|
|
| Пісьменнасць | кірыліца |
| Моўныя коды | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2 | — |
| ISO 639-3 | rsk |
| Ethnologue | rsk |
| LINGUIST List | rue-par |
| IETF | rsk |
| Glottolog | pann1240 |
Панонска-русі́нская мова (таксама бачванска-русінская мова, югаслава-русінская мова, заходне-русінская мова, ваяводзінска-русінская мова, паўднёварусінская мова; саманазва: руски язик, руска бешеда) — тэрмін для пазначэння сукупнасці дыялектаў славянскае галіны індаеўрапейскай сям'і моў, распаўсюджаных сярод панонскіх русінаў на поўначы Сербіі і паўночным усходзе Харватыі, у прыватнасці, у гістарычным рэгіёне Бочкаі.
Дыялекты панонскіх русінаў збліжаюцца з заходнеславянскімі мовамі, асабліва славацкай, маючы пры гэтым фанетыку і лексіку ўсходнеславянскага паходжання. Апрача таго, адлюстроўвае пэўную ступень паўднёваславянскага ўплыву, атрыманага пры дапамозе кантактаў з носьбітамі сербскай і харвацкай моў.
Панонска-русінская мова мае афіцыйны статус у Аўтаномным Краі Ваяводзіна на поўначы Сербіі, дзе пражывае значная колькасць гістарычнай русінскай дыяспары[3].
Класіфікацыя
[правіць | правіць зыходнік]Панонска-русінскія дыялекты ў галіне фанетыкі і лексікі генетычна збліжаюцца з усходнеславянскімі мовамі, аднак разам з тым мова адлюстроўвае значны ўплыў з боку славацкай мовы, якая адносіцца да заходнеславянскіх. Між іншага, назіраюцца рысы рускай [старабеларускай, стараўкраінскай] мовы, а таксама рускай мовы і расійскага ізводу царкоўнаславянскай мовы. Падобнае спалучэнне рысаў уласціва таксама дыялектам карпацкіх русінаў.
Сярод славацкіх рысаў для панонска-русінскіх дыялектаў характэрныя як агульныя, так і асобныя дыялектныя, напрыклад, шарыскіх і абаўскіх груп гаворак[4].
Пункты гледжання адносна лінгвістычнага статусу панонска-русінскіх дыялектаў не з'яўляюцца агульнапрынятымі: так, паводле сербскіх мовазнаўцаў панонска-русінскія дыялекты разглядаюцца як адна з славянскіх мікрамоў, у той час як ва ўкраінскай лінгвістыцы панонска-русінскія дыялекты лічацца аднымі з русінскіх дыялектаў (бачанска-срымскія), якія, у сваю чаргу, лічацца аднымі з дыялектаў украінскай мовы. Славацкія даследчыкі, а таксама некаторыя грамадскія арганізацыі, што ставяць на мэце прасоўванне ідэалогіі пра існаванне асобнага русінскага этнасу, разглядаюць панонска-русінскую мову як адзін з дыялектаў асобнай русінскай мовы. Акрамя гэтага, панонска-русінскія дыялекты могуць адносіцца да заходнеславянскіх моў, у прыватнасці, адрозненні між некаторымі ўсходнімі славацкімі і заходнімі русінскімі дыялектамі крайне нязначныя.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Пачатак адасаблення панонска-русінскіх дыялектаў прынята звязваць з міграцыяй русінаў з тэрыторый сучасных усходняй Славакіі і заходняй Украіны ў Бачку ў XVIII ст. Рэгіён папярэдняга пражывання продкаў панонскіх русінаў абумовіў шырокае ўспрыняцце заходнеславянскіх рысаў. Аналагічна карпацкім русінам, панонскія русіны ў пераважнай большасці з'яўляюцца грэка-каталікамі.
Кадыфікацыя мовы пачалася пасля выдання паэтычнага зборніку З мого села... (З майго сяла, 1904 г.), пасля якога ў 1910 і 1914 гадах апублікаваныя фальклорныя тэксты, сабраныя У. Гнацюком.
У 1923 годзе выдадзеная Граматика бачвансько-руськой бешеди Г. Касцельніка. У 1971 годзе М. Кошычам здзейсненая кадыфікацыя панонска-русінскіх дыялектаў у працы Правопис руского язика (Правапіс панонска-русінскай мовы), у 1974 годзе выпушчаная праца Граматика руского язика, абедзве складзеныя на кірыліцы. Цягам ХХ ст. распрацаваны навуковы, мастацкі, публіцыстычны, афіцыйна-дзелавы стылі мовы.
З 1970-х гг. у тагачаснай Югаславіі тагачасным панонскім русінам нададзеныя правы нацыянальнай меншасці, у выніку чаго стала мажлівым адкрыццё школаў і друкаванне падручнікаў на пісьмовай панонска-русінскай мове (выдадзена 250 падручнікаў). У Сербіі і Харватыі вядзецца публікацыя перыядычнай прэсы.
У Нові-Садскім універсітэце з гэтага ж перыяду ажыццяўляецца вывучэнне русінскай мовы[5], дзейнічаюць тэле- і радыёпраграмы з выкарыстаннем панонска-русінскай мовы: паводле звестак на 2001 год тэлерадыёвяшчальныя кампаніі Нові-Саду 3,8% уласнай прадукцыі транслявалі на панонска-русінскай мове, 0,2% — на ўкраінскай.
Пісьмовасць
[правіць | правіць зыходнік]У пісьмовых мэтах у панонска-русінскай мове выкарыстоўваецца кірылічны алфавіт з 32 літар, мяккі знак у алфавіт часам не ўключаецца[6].
Алфавіт мае наступны выгляд:
- Аа Бб Вв Гг Ґґ Дд Ее Єє Жж Зз Ии Її Йй Кк Лл Мм Нн Оо Пп Рр Сс Тт Уу Фф Хх Цц Чч Шш Щщ Юю Яя Ьь
Зноскі
- ↑ (unspecified title) — ISBN 978-86-6161-126-1
- ↑ http://testdata.gov.hr/dataset/popis-stanovni-tva-1991-2001-i-2011-stanovni-tvo-prema-materinskom-jeziku/resource/f9520190-cff9-4c09-a969-f16fa7182bd9
- ↑ The Statute Of The Autonomous Province Of Vojvodina (англ.). Афіцыйны сайт Скупшчыны Аўтаномнага края Ваяводзіна. Аўтаномны Край Ваяводзіна (24 мая 2014).
- ↑ Скорвид С. С. Серболужицкий (серболужицкие) и русинский (русинские) языки: к проблеме их сравнительно-исторической и синхронной общности. — Исследование славянских языков в русле традиций сравнительно-исторического и сопоставительного языкознания. Информационные материалы и тезисы докладов международной конференции. — М., 2001. — 114 с.
- ↑ Rusinistika (серб.)(недаступная спасылка). Filozofski fakultet. Univerzitet u Novom Sadu (24 мая 2014). Архівавана з першакрыніцы 26 верасня 2014. Праверана 24 мая 2014.
- ↑ The Bachka Rusyns of Yugoslavia, the Lemkos of Poland. Their languages and the question of their transliteration and subject cataloging (англ.). Carpatho-Rusyn Knowledge Base (24 мая 2014).
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Українська мова в Сербії, Боснії, Герцеговині і Хорватїі // Українська мова: Енциклопедія. — Київ: «Українська енциклопедія» імені М. П. Бажана, 2004. ISBN 966-7492-19-2
