Árabe andalusí
 العربية الأندلسية / al-arabiya al-andalusīyá' | |
|---|---|
| Faláu en |  Al-Ándalus Corona d'Aragón Castiella
|
| Rexón | Península ibérica |
| Falantes | llingua muerta |
| Familia | Afroasiáticu Semíticu |
| Alfabetu | Alfabetu árabe |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | non
|
| ISO 639-2 | non
|
| ISO 639-3 | xaa
|
 Estensión del árabe andalusí | |
El árabe andalusí foi un dialeutu del idioma árabe faláu n'Al-Ándalus, el territoriu de la península ibérica (modernos España y Portugal) que formó parte del mundu islámicu ente los sieglos VIII y XV. Anguaño ye una llingua muerta yá que tres la espulsión de los moriscos nel sieglu XVII, estos integráronse coles poblaciones del norte d'África perdiendo col tiempu la so llingua distintiva, que siguió a la conquista cristiana, pero entá s'usa na música andalusí y exerció una influencia considerable nos dialeutos de ciudaes como Tetuán, Fez, Rabat, Tánxer, Nedroma, Tremecén, Mostaganem, Cherchell y Arxel. Na Comunidá valenciana foi la llingua predominante de les rexones interiores hasta entamos del sieglu XVII.
Tamién tuvo cierta influencia sobre'l romance andalusí, el castellán (español), el catalán, el gallegu o portugués y los dialeutos árabe marroquín y árabe arxelín (principalmente'l oraní). Gran númberu de los préstamos léxicos del español nel árabe marroquín pasaron al traviés del árabe andalusí tardíu.
Clasificación
[editar | editar la fonte]L'árabe andalusí pertenez a la familia de dialeutos neoárabes occidentales antiguos, polo que nun almite distinciones ente dialeutos beduinos, urbanos o rurales, nin tampoco ente les comunidaes musulmana, cristiana o xudía.
Historia y estensión
[editar | editar la fonte]L'árabe andalusí falar na península ibérica ente los sieglos IX y XVII, y algamó el so máximu númberu de falantes (5-7 millones) nos sieglos XI y XII, pa menguar a partir d'entós so la presión de los puxantes reinos cristianos, calteniéndose'l so usu ente minoríes musulmanes so control cristianu hasta la espulsión d'éstes a principios del sieglu XVII.
Como n'otres rexones arabófonas, el dialeutu llocal andalusí namái s'usaba na comunicación verbal, utilizándose namái'l árabe clásicu pa materies elevaes o testos escritos.
El primer casu conocíu d'árabe andalusí data de los sieglos X y XI, en cites aisllaes, primero en testos en prosa y poesíes n'árabe clásicu (moaxaja), y más tarde, a partir del sieglu XI, en poemes dialeutales con estribillu (zéjel) y conxuntos de refranes dialeutales. Los sos últimos documentos seríen efeutos comerciales y una carta escrita a principios del sieglu XVII en Valencia. Cola espulsión de los moriscos (1609-1613) importantes contingentes fueron espulsaos de Valencia, polo que la llingua foi erradicada de la rexón.
Descripción
[editar | editar la fonte]Fonoloxía
[editar | editar la fonte]- Vocales
Los topónimos, los préstamos a les llingües romániques y otres evidencies prueben que nel árabe andalusí foi frecuente'l zarru vocálicu o imela pol cual una vocal /ā/ en ciertos contestos pronúnciase como /ī/ o /ē/, dellos exemplos nel léxicu común son:
- Ár. clás. al-bannā' 'el constructor' > ár. andalusí al-bannī' > arbañil
- Ár. clás. al-ŷulŷulān 'el sésamu' > ár. andalusí al-ŷulŷulīn > ajonjolí
- Ár. clás. al-kirā' 'l'arriendu' > ár. andalusí al-kirē' > arriendu
- Ár. clás. yá' vocativu árabe > ár. andalusí ye' . Esti vocativu, que s'usaba p'apellar o saludar a daquién, curiosamente entá se caltién n'usu con notable vitalidá na Comunidad Valenciana como fórmula de interpelación o saludu.
Igualmente atópense tracamundios de /i/ en /a/ atribuyíes a la llei de Philippi.
N'árabe andalusí paez esistir un altu grau d'allargamientu compensatoriu asociáu a la perda de ciertes consonantes o la lenición de consonantes geminadas precedíes por una vocal, asina se tien la evolución de عشّ [ʕʊʃː] ('nial') a > عوش [ʕoːʃ].
Tamién se rexistra la monoptongación de ciertos diptongos como /aw/ y /ai/ que dieron llugar a /oː/ y /yː/ (fundiéndose con otros soníos que sufrieren allargamientu compensatoriu), anque Colin conxetura qu'esos diptongos permanecieron en rexistros mesolectales influyíos pol árabe clásicu.
- Consonantes
Un puntu revesosu ye qué soníu tenía'l soníu representáu por aciu el grafema < ق >. Esta lletra, en árabe clásicu representaba o bien una velar faringalizada sorda [kˤ] o bien una oclusiva uvular sorda [q], sicasí, n'árabe andalusí paez dar llugar a una africada postalveolar o una oclusiva velar.
El contautu coles llingües romances llevó a la introducción de los fonemes /p/, /g/ y posiblemente l'africada /tʃ/ que teníen d'apaecer en préstamos léxicos.
Morfoloxía
[editar | editar la fonte]Como nel restu del neoárabe hai un marcáu enclín analíticu, esto ye, munches marques sintétiques de casu piérdense, prefiriéndose construcciones analítiques. Tamién hai un amenorgamientu de alomorfos, por casu n'árabe clásicu les marques de xéneru femenín inclúin /-at, -āʔ, -à~-ā/, pero n'árabe andalusí namái apaecen derivaos de la primera /-a(t)/ onde l'elementu /t/ namái apaez dacuando.
Ver tamién
[editar | editar la fonte]Referencies
[editar | editar la fonte]- Kees Versteegh, et al. Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics, BRILL, 2006.
= Referencies
[editar | editar la fonte]Enllaces esternos =
[editar | editar la fonte]- El dialeutu árabe andalusí y l'orixe del aljamiado, artículu del Centru d'Estudios Moriscos d'Andalucía
